|
14
Mavzu: Rim adabiyoti. Respublika davri Rim adabiyoti
Reja:
1.
Mil.av.gi III – II asrlarda Rim jamiyati.
2.
Dastlabka Rim shoirlari.Plavt va Terentsiya komediografyasi
3.
Notiqlik san`ati va tarixiy proza taraqqiyoti.
4.
Lukretsiyning “Buyumlar xislati” falsafiy dostoni.
5.
Neoteriklar va Katull lirikasi.
Rim adabiyoti antik adabiyot tarixidagi yangi bosqich hisoblanadi. Rim asosiy belgilariga
ko`ra qadimgi Yunoniston qanday taraqqiyot yo`lini bosib o`tgan bo`lsa, ana shunday yo`lni bosib
o`tdi. Bu yo`l ibtidoiy urug‟chilik tuzumidan quldorlik, shahar – davlatiga, undan so`ng esa
keyinchalik ichki qarama-qarshiliklar tufayli emirilib, o`z o`rnini yangi ijtimoiy-iqtisodiy, formatsiya
– feodalizmga bo`shatib bergan ulkan imperiya tuzilmasigacha bo`lgan yo`ldir. Yunoniston va Rim
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotidagi bunday bir xillik ular mafkurasidagi umumiylikni ham belgilab
berdi. Yunon madaniyati Rim madaniyatiga din, falsafa, san`at va adabiyot sohasida juda katta ta`sir
ko`rsatdi. SHunga muvofiq Rimda adabiyot nisbatan keyinroq – milod.av.gi III asrda, uning
o`rtalarida rivojlana boshladi. Xolbuki, bu paytda Yunoniston uchun tanazzul chuqurlashayotgan bir
payt edi. Bu tadrijiylik rimliklar uchun o`tmish Yunon adabiyotida yutuqlaridan keng foydalanish
imkoniyatini berdi, biroq bu narsa Rim adabiyotining o`ziga xosligiga va badiiy qimmatiga putur
etkazmadi. CHunki, Yunon adabiyoti an`analari Rimning milliy zaminiga, g‟oyaviy talablariga,
tarixiy sharoitlariga moslashtirib qabul qilindi. Tekshirishlar shuni ko`rsatmoqdaki, ayni chog‟da bir
qator adabiy janrlar va badiiy usullar rimliklarda Yunon manbalariga bog‟liq bo`lmagan holda yuzaga
kelgan.
Rim adabiyoti Evropa xalqlarining keyingi adabiy rivojida juda katta rol o`ynaydi. Bu
adabiyot uchun XVII asrga qadar antik madaniyatdan bahramand etuvchi asosiy manbaa bo`lib
qoladi. Bunga sabab, birinchidan, - G‟arbiy Evropa madaniyati bevosita Rim madaniyatining vorisi,
ikkinchidan, lotin tili katolik cherkovining rasmiy tili bo`lib, u jiddiy o`rgatilar va har bir ma`lumotli
odam uchun tanish edi. Vaholanki, ayni paytda Yunon tili unutilib qo`yilgan bo`lib, bu jarayon
Renessans, ya`ni XVI asrgacha davom etadi. Mana shu davrga kelibgina antik Yunon madaniyati
insoniyat oldida qayta yuz ko`rsatadi va Yunon tilini o`rganish mayli qayta tiklanadi. SHunday qilib,
Renessans klassitsizm adabiyotiga Yunoniston adabiyoti ta`siri Rim adabiyoti ta`siridan kuchliroq
bo`lgan.
Rim adabiyotini tushunishda shak-shubhasiz uning mifologiyasi muhim o`rin tutadi. Bu
o`rinda ham qadimgi Yunon mifologiyasidan, o`z ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda idrok etilib,
foydalanildi. Vaqtlar o`tdiyu asosiy Yunon xudolari Rim tuprog‟ida quyidagi nomlar bilan qaror topib
qoladilar: Yupiter (Zevs), Yunona (Hera), Neptun (Poseydon), Pluton (Aid), TSetsera (Demetra),
Minerva (Afina), Venera (Afrodita), Kupidon yoki Amur (Erot), Vulkan (Hefest), Mars (Ares),
Apollon yoki Feb (Apollon), Diana (Artemida), Merkuriy (Hermes), Vakx yoki Liber (Dionis), Favn
(Pan, Satir) va hokazolar.
Shuni alohida ta`kidlash kerakki, Rim shoirlari uchun Yunon mifologiyasida birinchi planga
xuddi Yunon adabiyotining ibtidoiy va mumtoz davridagidek uning dunyoqarash funktsiyasi emas,
balki yozuvchining g‟oyaviy maqsadidan kelib chiqib, mifologik obraz va rivoyatlarni badiiy –
estetik talqin qilish chiqadi.
Rim adabiyoti quyidagicha davrlashtiriladi: 1. Yozma adabiyotgacha bo`lgan (fol‟klor) davr.
Bu davr quldorlik tuzumining yuzaga kelishi – milod.av.gi VIII asr o`rtalaridan III asr o`rtalarigacha
bo`lgan davrni qamrab oladi. 2. Respublika davri adabiyoti. a) Ilk Rim adabiyoti (Rimning Italiya
janubiga va O`rta er dengizi havzasiga bosqinchilik yurishi, quldorlik respublikasining yuksalishi) –
mil.av.gi III asr o`rtalaridan II asr o`rtalarigacha. b) fuqarolar urushi va respublika halokati bosqichi –
mil.av.gi II asr o`rtalaridan I asrning 40 – yillarigacha. 3. Avgust imperiyasi va printsipiat davri
adabiyoti – mil.av.gi I asrning 40 - yillaridan milodiy 14 yilgacha. 4. Imperiya davri adabiyoti. a)
Kumush asr –– I asr va II asr boshlari adabiyoti. b) So`nggi Rim adabiyoti – II asr o`rtalaridan V
asrgacha.
Mil.av.gi III – II asrlar Rim tarixi Rim tomonidan dastlab Italiyaning, so`ngra avval O`rta er
15
dengizi havzasining g‟arbiy, keyin Sharqiy katta qismi, shu jumladan, Yunonistonning istilo etilishi
bilan bog‟liqdir. Uzluksiz yurishlar natijasida Rim madaniyatining nisbatan yuksak taraqqiy etgan
Yunon madaniyati bilan to`qnash kelishi yuz beradi. Natijada Rim va Yunoniston madaniyati
elementlarining bir-biriga munosabati masalasida ikki yo`nalish tarkib topadi: 1. ellinlashtirishni
yoqlovchilar. 2. ellinlashtirishga qarshilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
