Ijtimoiy madaniy faoliyat

Ritsar’ – kurtuaz adabiyoti.
XII-XIII asrlarga kelib Frantsiya va boshqa G‟arbiy Evropa 
davlatlarida feodallashish jarayonini asosan tugallanadi. Davlat tepasidagi qirol boshqa feodallar 
uchun sin‟or (syuzern) hisoblanar edi. Katta er egalari bo`lgan graf, gertsog, episkoplar va o`z 
grafliklari doirasida mustaqil hukmron edilar. 
Kichikroq baronlar yirik graf va gertsoglarni sin‟or deb atashgan. Baronlarga esa kichikroq feodal 
va ritsarlar bo`ysunganlar. 
Ritsar o`z xo`jayiniga sodiq, uning mol-mulki va manfaatlarini himoya qiluvchi jangchi edi. 
Dabdabali ritsarlik qoidalarini yaratishda XII-XIII asrlarda paydo bo`lgan ritsar‟ adabiyoti muhim 
rol‟ o`ynaydi. Biroq ritsarlik ideallari real turmush faktlariga zid edi. X asr boshlarida Provans 
viloyati alohida davlat edi. Janubiy Frantsiyadagi ushbu viloyat iqtisodiy va ma`naviy sohada rivoj 
topadi. Bu erda frantsuz adabiy tilga asos solinadi. 
Dastlab Provansda feodal sin‟orlari dunyoviy ritsar‟ madaniyatining ifodasi bo`lgan Kurtuaz 
poeziyasi dunyoga keldi. Provans shoirlarini trubadurlar deb atashgan. Trubadur frantsuzchadan 
«topmoq», «ijod etmoq» degan ma`noni anglatadi. Bu adabiyot saoroyga xos nafislik, odob-tavoze, 
xonimlarga nisbatan xushmuomalalikni talab qiladi. Ayollarni ulug‟lash – trubadurlar ijodida asosiy 
o`rin egallaydi. Provans shoirlari muhabbat oshiqni yaxshi fazilati etib tarbiyalaydi., qalbini 
poktantiradi deb tushuntiradi. Ularning fikricha, oshiq odam hech qachon yomon niyatlar, yomon 
ishlarni qilmaydi, aksincha hamma vaqt oliyhimmat bo`lishga intiladi. Shoir Arnaut de Maruel 
provans shoirlariga xos fikrni bayon qilib: 
“
Muhabbatsiz odam hurmatga sazovor bo`la oliaydi
” deb yozadi. Ishqqa bunday munosabatda 
bo`lish hamma provans shoirlariga xos fazilatdir.
Provans trubadurlarining ishq fazilatlari haqidagi fikrlari Sharq faylasuflarining qarashlariga 
hamohangdir. endilikda provans trudadurlari ishqiy lirikasining mazmuni, shakli uslubi asosida Sharq 
she`riyati yotganligi haqidagi fikrlar hech kimda shubha qoldirmadi. 
Sharq va G‟arb aloqalari markazi bo`lmish Provansda shakllangan saroy she`riyatning asosiy 
mavzui mahbuba go`zalligini maqtash, oshiqning azob-uqbatlarini izhor qilishdan iborat. Ritsar 
ishqiy she`riyati keyinchalik boshqa Evropa mamlakatlari, ayniqsa Italiyada YOqimli yangi uslub va 
Olmoniyada minnezanglar she`riyati sifatida keng tarqaladi. Mahbuba qiyofasining go`zalligi ritsar 
shoirlari uchun (Sharqda ham shunday) birinchi shart edi. Ritsar muhabattida jismoniy yaqinlikka 
intilish mutloq uchramaydi. Trubadurlar she`rning shakliga, 
qofiyalanishiga ortiqcha e`tibor berar edilar. Ikki uslub: yorqin uslub (munozara, bahs) tumanli 
uslub (kinoyali so`zlar, murakkab, mavhum iboralar.) Oddiy xalq tushuna olmaydi.
Trubadurlar o`rta asr poeziyasini yangi bosqichga olib chiqdilar. Biroq ularda sun`iylik va 
shaklbozlikka (formalizm) berilish kuchli bo`lgan. Muhabbat mavzusi ritsarlik lirikasida murakkab 
sevgi qoidalarini yuzaga keltirib chiqaradi (30 ga yaqin qo`shiqchi trubadur ayollar ham bo`lgan). 
Trubadurlar lirikasining eng gullagan davri - XII asr oxirlariga to`g‟ri keladi. SHu davrda ijod 
etgan yirik trubadurlardan biri Bernard de Ventadorndir (taxminan 1140-1195). 

---

24 
U dastlabki she`rlarini o`z sin‟orining xotiniga, so`ngra Angliya qirolichasi elenoraga 
bag‟ishlagan (uning xizmatida bo`lgan). Uning she`rlari nafis va ohangdor. Ventadorn she`riyati 
sevgi ruhi bilan sug‟orilgan. U she`rlaridan birida “
Qalbingda sevgi bo`lmasa bu dunyoda 
yashashni hojati yo`q
” – deydi. Xonimga: “
Men sizni mulkingizman
” – deb xitob qiladi. Uning 
qo`shiqlarini boshqa qo`shiqlardan farqi haqida “ Chin qalbdan chiqqan poeziyagina mening uchun 
qimmatlidir. Lekin bu faqat haqiqiy sevgi xukmronlik qilgan qalbdagina bo`lishi mumkin. Mening 
butun borlig‟imda sevgi hukumron” – deydi. 
Bertran de Born esa aksincha asosan siyosiy mavzuda ijod qilgan. (taxminan 1140-1215 yillar). U 
o`zining sirventalari bilan mashxur bo`lib, ularda tajavuzkorlik, jang lavhalari, ritsarlar urushlarini 
tasvirlagan. U qishda bahorni qumsaydi, chunki bahor sevgi fasligina emas, balki harbiy erishlar fasli 
hamdir. 
Uning poeziyasida kurtuazcha nafis tuyg‟ular zo`ravonlikka asoslangan eski, dag‟al ritsar‟ 
ideallari bilan qo`shilib ketadi. SHuning uchun u oddiy xalqni “surbet”, “yalqov” deb atab, ularni 
iskanjada saqlashni targ‟ib etadi. 
U keyinchalik o`z otasiga qarshi bosh ko`targan shahzoda Genrixni qo`llab quvatlaydi. (Go`yoki 
de Born ota-bolani urushtirib qo`ygan degan gaplar tarqalgan. Shuning uchun bo`lsa kerak, Gyote de 
Bornni “Faust” asarida do`zaxda tasvirlaydi). 
Shahzoda Genrix bezgak kasali bilan og‟rib vafot etadi. Born unga bag‟ishlangan mashxur 
marsiyalarini yozadi. U bir qancha sevgi qo`shiqlari ham ijod qilgan. 
XIII asr – provans lirikasining so`nish davridir. CHunki bu davrda yangi shahar adabiyoti paydo 
bo`ldi. SHu bilan birga, 1209 yilda shimolliklar Simon de Monfor boshchiligida janubga xujum 
qildilar (20 yillik urush) va g‟alaba qozongan. Trubadurlarning ko`pchiligi qo`shni Italiya, Piriney 
yarim oroli, hatto Germaniyaga o`tib ketadi.