Ijtimoiy-gumanitar fanlar

 

 

Biosfera 

O’simlik 

dunyosi 

Hayvonot 

dunyosi 

Insonning 

o’zaro 

aloqadorligi 

---

 

- 29 -

 

2- ko`rgazma 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-ko`rgazma  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

Tayanch tushunchalar 

Tabiat,  tabiat  ob'yеktlari,  Pluton,  Galaktika  (Somon  yo`li), 

makrodunyo,  mikrodunyo,  mеgadunyo,  anorganik  dunyo,  organik 

dunyo,  ijtimoy  dunyo,  tabiat,  muhit,  biosfеra,  noosfеra,  hayot, 

ekologiya.  

 

 

 

Materiya ko’rinishlari   

Moddasimon 

Modda 

Antimodda 

Nurlanish 

Maydon 

Nomodda 

Tabiatni borlig'ining 

struktura darajalari 

Miqyosiy 

struktura 

Mikro dunyo 

Makro dunyo 

Mega dunyo 

Tashkiliy 

struktura 

Anorganik 

dunyo 

Organik 

dunyo 

Ijtimoiy 

dunyo 

---

 

- 30 -

 

Takrorlash uchun savollar 

1.  Tabiat dеganda nimani tushunasiz? 

2.  Tabiat ob’yеktlari qanday tuzilgan? 

3.  Hayot va uning mohiyati nimalardan iborat? 

4.  Jonli va jonsiz tabiat tushunchalarining ma'nosini tushuntirib 

bеring. 

5.  Tabiat va jamiyat aloqalari dеganda nimalar nazarda tutiladi? 

6.  Biosfеra va noosfеra nima? 

 

TO`RTINCHI BO`LIM 

FALSAFIY METODLAR, QONUNLAR VA 

KATEGORIYALAR 

 

Mavzu: Falsafiy metodlar, qonunlar va kategoriyalar 

  

Reja: 

1.  Metod va metodologiya tushunchalari. Falsafa metodlari. 

2.  Qonun tushunchasi, uning mohiyati va falsafiy talqini. 

3.  Voqelik va o`zgarish jarayonida ayniyat va ziddiyat dialektikasi.  

4.  Mavjudlik, o`zgarish va o`zaro aloqadorlikning namoyon bo`lish 

tamoyillari. 

5.  Falsafiy kategoriyalar tizimi, ularning mazmuni. 

 

 

O`zgarish, harakat, taraqqiyot va o`zaro aloqadorlik tushunchalari. 

Taraqqiyotning asosiy yo`nalishlari. Tabiiy, ijtimoiy va ilmiy taraqqiyot. 

Eng  umumiy,  umumiy  va  xususiy  aloqadorlik.  Taraqqiyot  to`g’risida 

turlicha nazariya, metod va konsepsiyalar. Dialektika, uning zamonaviy 

talqini. Metafizika, uning asosiy tushunchalari va tamoyillari. Dialektika 

taraqqiyot va o`zaro aloqadorlik, metafizika - mavjudlik   usuli   sifatida.   

Dialektika va metafizika, determinizm va indeterminizm, relyativizm va 

sinergetikaning  jahon  falsafasi  uchun  ahamiyati.  Islom  Karimov  hayot 

qonuniyatlari  va  istiqlol  jarayonini  dialektik  talqin  etish  to`g’risida. 

Mustaqillikni  mustahkamlash  vazifalarining  aloqadorligi  va  uzviy 

bog’liqligi.  

 

Taraqqiyot  jarayonida  takrorlanish  tamoyili.  Qonun  va  qonuniyat 

tushunchalari. Qonunlarning  ob`yektivligi. Tabiat va jamiyat qonunlari. 

Falsafiy qonunlar va ularning o`ziga xos xususiyatlari. Olam mavjudligi 

va  o`zaro  aloqadorligining  alohida,  xususiy  va  umumiy  jihatlari.  Butun 

va  bo`lak,  struktura  va  element  -  olam  tuzilishining  namoyon  bo`lish 

---

 

- 31 -

 

shakllari sifatida. Alohidalik, xususiylik va umumiylik, butun va bo`lak 

kategoriyalari.  Struktura  va  element  kategoriyalari,  ularning  tabiat  va 

jamiyatda  namoyon  bo`lishi,  fan  va  falsafiy  dunyoqarash  uchun 

ahamiyati.  

 

Jahon  taraqqiyotining  bir  butunligi  va  O`zbekiston  uning  tarkibiy 

qismi ekanligi. Taraqqiyotning o`zbek modeli: alohidalik va umumiylik 

dialektikasi. 

 

Mohiyat  va  hodisa  voqelikdagi  o`zaro  bog’liqlikning  ko`rinishlari 

sifatida. Mohiyat va hodisa kategoriyalari. Ularning tabiat va jamiyatda 

namoyon  bo`lishi.    O`zbekistonning    istiqloli    va    mustaqillikni  

mustahkamlashning  tub  mohiyati.    Bu    boradagi    amaliy    qadamlar  - 

o`zgarishlar  jarayonining  hodisalari tarzida.  

 

Voqelikda    mazmun  va  shaklning  namoyon  bo`lish  xususiyatlari. 

Mazmun  va  shakl  kategoriyalari,  ularning  tabiat  va  inson  hayotida 

namoyon  bo`lish  xususiyatlari.  O`zbekistonning  istiqloli:  islohotlarning 

amalga  oshish  jarayonida  mazmun  va  shaklning  birligi.  O`zgarish  va 

o`zaro  aloqadorlik  jarayonidagi  sababiy  bog’lanishlar.  Sabab  va  oqibat 

kategoriyalari.  Voqea  va  hodisalar  o`zaro  aloqadorligining  sabab  va 

oqibat bog’lanishi tarzida amalga oshishi.  

 

O`zbekistonning  mustaqilligini  mustahkamlashda  imkoniyat  va 

voqelikning uyg’unligi.  

 

 

1- ko`rgazma