“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

3. Qonun va uning tasnifi. Rivojlanishning umumiy qonunlari. 
Hodisalarni 
tavsiflashdan ularning mohiyatini anglab etishga o‘tish hodisalarda umumiy jihatlarni topishni 
talab etadi. Bunda vazifa turli hodisalar o‘rtasida umumiy jihatlarni topishdangina iborat emas. 
Hodisalarni birlashtiruvchi va ularning birligini belgilovchi asosni tushunib etish zarur. Bu asos 
– hodisalarni «biriktiruvchi» va ularni bir-biriga yo‘ldosh bo‘lish, uyg‘unlashish va 
muvofiqlashishga majbur qiluvchi amalda mavjud bo‘lgan barqaror aloqani aks ettiruvchi 
qonundir. Qonunlarni bilishga hodisalarni ilmiy o‘rganish natijasida erishiladi.Odatda, bu 
olimlarning tafakkurdan uzoq zahmat chekishni talab etuvchi juda og‘ir ishdir. Voqelikning 
biron-bir qonunini aniqlash uchun olim o‘rganilayotgan hodisalar haqidagi dastlabki 
ma’lumotlarning ko‘p sonli to‘plamlariga tayanishiga to‘g‘ri ke la di. Bu ma’lumotlar shunday 

---

tartibga solinishi va umumlashtirilishi lozimki, ho di salarning mazkur sohasi asosiy elementlar 
va munosabatlarni farqlash imkonini beradigan tizim sifatida namoyon bo‘lsin.
4. Falsafa qonunlari tabiat va jamiyatda insonning ongiga bog‘liq bo‘lmagan holda 
mavjud bo‘lgan biri ikkinchisini taqozo qiluvchi qonunlardir. 
Falsafa
 
qonunlari tizimida 
dialektik ziddiyatlilik qonuni markaziy o‘rinni egallaydi. Qonunning muhim jihatlarini aniqlash 
uchun uning asosiy kategoriyalarini
 
ko‘rib chiqish kerak. Tahlilni qarama-qarshilik 
tushunchasidan boshlaymiz. 
Qarama-qarshiliklar birligi qonuni. Qarama-qarshilik – narsalar va hodisa lardagi bir-
birini taqozo qiluvchi va bir-birini istisno etuvchi tomonlar, xossalar, tendensiyalar, 
jarayonlarni aks ettiruvchi falsafiy kategoriya (assimilyasiya – dissimilyasiya, o‘zgaruvchanlik – 
tug‘malik, ishlab chiqarish – iste’mol qilish, yaxshilik – yomonlik va sh.k.). 
Qarama-qarshiliklar 
– o‘zaro bog‘lanishli
 
bo‘lgan tushunchalar. Turli jihatlardan olingan taqdirda, ular o‘zaro birlikni
 
tashkil etmaydi va bir-biriga zid bo‘lmasligi mumkin.
Qarama-qarshiliklar o‘rtasida ikki xil 
munosabat mavjud: yagonalik munosabati va qarshi harakatga doir munosabat
. (qonunning 
klassik ta’rifida
 
«kurash» atamasi ishlatiladiki, u qonunning mohiyatini soddalashtiradi, chunki
 
mazkur atama ko‘proq jamiyatga tegishlidir.)