“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

1. Sifat analogiyasi 
2. Munosabat analogiyasi 
1. Predmet, hodisalarning sifat (xususiyat)laridagi o’xshashlik sifat analogiyasini hosil 
qiladi. Masalan: Janubiy Afrika yassitog’ligining geologik strukturasi Yoqutiston tog’larnikiga 
o’xshash. Janubiy Afrikadan ko’pdan-ko’p olmos tog’ konlar topilgan. Demak, Yoqutistonda 
ham olmos konlari bo’lishi mumkin.

---

2. Munosabatlardagi o’xshashlik munosabat analogiyasini hosil qiladi. Munosabat 
analogiyasi sababiy aloqadorlik shaklida namoyon bo’ladi. Masalan: Yerga olmaning 
tushishining sababi Yerning tortishish kuchi. Oy yerning tortishish kuchi tufayli uning atrofida 
harakat qiladi. Yer, butun planetalar Quyosh atrofida harakat qiladi. Shu orqali butun dunyo 
tortishish qonunini tushunishi mumkin.
Bionika fani jonli tabiat ob’ektlari, hodisalarini o’rganish asosida u haqidagi bilimlarni 
yangi texnika texnologiyada qo’llash bilan shug’ullanadi. Fizik olim Rezerfort ishlab chiqqan 
atom tuzilishini modeli atom yadrosi bilan elektronlar munosabatidagi o’xshashlikka asoslangan. 
O’xshashlik - o’xshash tomonlarni aniqlash, bilim va amaliyotda muhim o’rin tutadi. M.V. 
Lomonosov «o’xshatish biron bir narsani isbotlamaydi, balki isbotlanadigan narsani 
tushuntiradi»,- degan edi.
Hosil bo’ladigan bilimning xarakteriga ko’ra analogiya 3 ko’rinishda namoyon bo’ladi:
a) Qat’iy analogiya.
b) Qat’iy bo’lmagan analogiya.
c) Yolg’on analogiya.
a) Qat’iy analogiya 
o’xshash tomonlar, belgilar orasidagi zaruriy aloqa va munosabatlar asosiga 
ko’riladi. Qat’iy analogiya ilmiy izlanishlarda keng qo’llaniladi. Ilmiy tadqiqotlarni 
modellashtirish usuli qat’iy analogiyaga asoslangan.
b) Qat’iy bo’lmagan analogiya 
ehtimollik xarakteridagi (taxminiy) xulosalarni hosil qiladi. 
Samolyotlar modelini sinash qat’iy bo’lmagan analogiyaga asoslanadi.
Qat’iy bo’lmagan analogiyada bilimning ishonchlilik darajasini oshirish uchun 
quyidagilarga e’tibor berish lozim:
1. o’xshash xususiyatlar tomonlarning ko’pligiga;
2. asosiy, zaruriy belgilar, tomonlar o’xshashligiga;
3. o’xshashlikning iloji boricha har tomonlama bo’lishiga;
4. farklarning miqdori va sifatiga;
5. chiqarilayotgan xulosadagi ehtimol borligi nazarda tutilgan belgining o’xshash belgilarga 
yaqin tipni ifodalashiga.
Bular analogiya bo’yicha chiqariladigan xulosalarning asosiy qoyidalari hisoblanadi.