“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Sillogizm aksiomasi. 
Yuqoridagi fikrlardan ko’rinib turibdiki, ikki mushohada asosida 
sillogizm xulosasi hosil qilinadi. Shu o’rinda qanday qilib ikki fikr, ikki asosdan yangi fikr — 
xulosa hosil qilish mumkin? - degan savol paydo bo’lishi tabiiy. Ma’lumki, deduktsiya (ya’ni, 
fikrning umumiylikdan yakkalikka qarab borishi) olamdagi narsa va hodisalar orasida mavjud 
bo’lgan oddiy aloqa va munosabatlarga, asoslanadi. Bu aloqa va munosabatlar ichida jins va tur, 
umumiylik bilan yakkalik orasidagi munosabatlar alohida o’rin tutadi. Biz o’zimizni o’rab olgan 
ob’ektiv olamni o’rganar ekanmiz, undagi narsa va hodisalar umumiylikka egaligini; bu 
umumiylik alohida predmet va hodisalar tarzida namoyon bo’lishini ko’p bor kuzatganmiz va 
bunda umumga xos bo’lgan xususiyatlar alohidalikda ham namoyon bo’lishini anglaganmiz. 
Vaqt o’tishi bilan umumiylik va yakkalik, jins va tur orasidagi munosabatlarning ongimizda 
takror-takror aks etishi sillogizmning ichki qonuniyatini tushunishga imkon bergan. 
Sillogizmning mohiyatini ifodalaydigan bu qonuniyat mantiqda sillogizm aksiomasi deb 
yuritiladi. Sillogizm aksiomasida buyumlarga xos yakkalik, maxsuslik va umumiylik orasidagi 
munosabatlar ifodalanadi. Unga ko’ra, 
sinfga, turkumga xos tasdiqlangan yoki inkor etilgan 
belgi, xususiyatlar shu turkumga kiruvchi har bir predmetga, har bir hodisaga xos bo’lib 
hisoblanadi. 
Sillogizm aksiomasi deganda sillogizm xulosasining isbot, dalil talab qilmaydigan 
qoidasi nazarda tutiladi. 
Sillogizm aksiomasi uning terminlari R, M, S orasidagi 
munosabatni ifodalaydi. Bunda R umumiylikni ifodalaydi, M uning belgisi. M R ga (ya’ni 
umumga) xos bo’lgani uchun ham u o’z navbatida alohidalik (S) ning ham belgisi bo’lib 
hisoblanadi. 
Sillogizm aksiomasini quyidagi sxemada ifodalash mumkin:

---

Sxemaning o’qilish tartibi:
S M ning belgisi, M R ning belgisi.
Sillogizm aksiomasining 2 xil ifodasi mavjud:
1. Belgining belgisi narsaning o’z belgisidir. Boshqacha qilib aytganda, jinsga mansub belgi 
turga ham xosdir.
2. Belgining belgisi bo’lmagan narsa narsaning o’z belgisi emasdir. Ma’nosi: agar belgi 
turkumga xos bo’lmasa, narsaga ham xos emasdir. Bunday holatda sillogizm terminlari (R, M, 
S,) ni quyidagicha ifodalash mumkin:
R — jins
M- tur
S — alohida predmet
Sillogizm vositasida chiqarilgan xulosalarning chinligini ta’minlash sillogizm qoidalariga rioya 
etishni talab qiladi.