“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Asos yoki asoslar deganda xulosani keltirib chiqarishga xizmat qiladigan, ilgaridan 
ma’lum bo’lgan bilimlar nazarda tutiladi. 
Asoslar munosabatidan kelib chiqadigan bilim (natija) xulosa deb yuritiladi. 
Xulosa ob’ektiv olam in’ikosi hisoblangan fikrlar orasida sababiy aloqadorlikni 
ifodalaydi. Shunisi xarakterliki, xulosa chiqarishda inson fikri sabablar (asos)dan natijaga emas, 
aksincha, natija (xulosa)dan unga asos bo’lgan sabablarga qarab borishi mumkin, Masalan: 
Jinoyat jazosiz qolmaydi (asos)
Terrorchilik — jinoyat (asos)
Demak, Terrorchilik jazosiz qolmaydi (xulosa) yoki
Qaldirg’ochlar pastlab uchmoqda.
Demak, ertaga ob-havo o’zgaradi (xulosa)
Tabiiy tilda xulosada «demak», «natijada», «ko’rinib turibdiki», «shuning uchun» kabi so’z va 
so’z birikmalari uchraydi.

---

Xulosaning chin yoki xato (yolg’on)ligi, birinchidan, asos (asoslar) ning chinligi, 
ikkinchidan, asos (asoslar) bilan xulosaning mantiqiy munosabatiga (fikrning izchilligi, asoslar 
bilan natijaning uzviy aloqadorligi va hokazo) bog’liq bo’ladi. Agar V xulosa A dan kelib 
chiqsa, va uning natijasini ifodalasa, to’g’ri (chin) bo’ladi. Aksincha, V xulosa A asosdan kelib 
chiqmasa, xato (yolg’on) hisoblanadi. Shunday qilib, xulosaning to’g’riligi mantiqiy ketma-
ketlik, asoslar bilan natijaning aloqadorligidan kelib chiqadi.
Asoslardan xulosaning kelib chiqishi ikki yo’lda amalga oshadi: ayrimlarida xulosa 
asoslardan zaruriy ravishda kelib chiqadi. Bunday xulosa demonstrativ (zaruriy) xulosa, deb 
yuritiladi. Boshqalarida asoslardan chiqarilgan xulosa haqiqatga yaqin, ehtimollik xarakteriga 
ega bo’ladi. Bunday xulosalar nodemonstrativ, yoki haqiqatga yaqin xulosalar, deb yuritiladi.
2) Xulosa chiqarishning 3 asosiy turi mavjud:
1. Deduktiv xulosa chiqarish; 
2. Induktiv xulosa chiqarish;