“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

“Musulmon renessansi” – SHarq uyg‘onish davri ma’naviyatining xususiyatlari. 
Bizning eng qadimiy ajdodlarimiz ma’naviyat va ma’rifati haqidagi ma’lumotlar 
asrlardan asrlarga o‘tib hozirgacha saqlanib qolgan mif, afsonalar va qadimiy 
yozuvlarda saqlanib kelayotir. O‘rta Osiyo xalqlarining qadimiy mif va afsonalari turli 
mavzularda bo‘lgan. CHunonchi kosmogonik miflar, xayvonlar va qushlar haqidagi miflar, 
xudolar va afsonaviy qahramonlar haqidagi miflar bo‘lib, ularda yaxshilik baxt-saodat, quyosh 
nuri va issiqlik yomonlik baxtsizlik zulmat va dahshatli sovuqda qarama-qarshi qo‘yilgan. 
SHu asosda baxt o‘lkasi va baxtsizlik o‘lkasi degan miflar yuzaga kelgan. YAxshilik va 

---

yomonlik kuchlari o‘rtasidagi kurash mifologik obrazlar Mitra, Anaxita, Kayumars, Yima 
(Jamshid), Elikbek va boshqalar obrazida mujassamlashtirilgan. Bular haqidagi miflar 
zardushtiylikning «Avesto» kitobiga ham kirgan. 
«Avesto»
zardushtiylik dinining muqaddas kitobi, Zardusht eramizdan avvalgi 660 yilda 
Xorazmda dunyoga kelgan. Otasi savodli bo‘lib, karomatguy bo‘lgan ekan. Zardusht 20 
yoshidan boshlab yakka xudolikni targ‘ib qilgan. 28 yoshida shuhrat qozonadi, lekin 
uning targ‘ibotlari mahalliy hukmdorlarga yoqmaydi. Uni osishga xukm etadilar. Zardusht 
o‘zi bilan 300 ga yaqin safdoshlarini olib hozirgi Afg‘oniston tomonga yo‘l oladi va o‘z 
g‘oyalarini targ‘ib etadi. U 77 yil umr ko‘rgan. 
Zardushtiylikning paydo bo‘lishi eramizdan oldingi X asrga to‘g‘ri keladi. Uning 
muqaddas kitobi «Avesto» ham birdan yuzaga kelgan emas. U bir necha asrlar mobaynida 
yaratilgan. Zardusht «Avesto»ning qadimiy nushalarini o‘rganib, to‘plab bir kitob holiga 
keltirgan. U 30 ta koxin bilan uch yil davomida «Ave-sto»ning bilimlarini yigib, bir tizimga 
solgan va 12 ming xo‘qiz terisiga zarhal harflar bilan yozdirgan. 
Avesto quyidagi besh qismdan iborat: 
1.
Vendidod - 22 bobdan iborat bo‘lib, unda Axura Mazda Erdagi barcha mavjudotning 
yaratuvchisi ekanligi bayon etiladi. 
2.
Visparad - 24 bobdan iborat bo‘lib, ibodat qo‘shiqlaridan tashkil topgan. Zulmat 
kuchlariga qarshi kuchlar kuylanadi. 
3.
YAsna - 72 bobdan iborat bo‘lib, qurbonlik vaqtida, marosimida aytiladigan 
qo‘shiqlardan tashkil topgan. 
4.
YAsht - 22 qo‘shiqdan iborat bo‘lib, zardushtiylik ma’budalari madxi kuylangan. 
5.
Xurda Avesto - Kichik Avesto - quyosh, oy va boshqa xudo hamda ma’budalar 
sharafiga aytilgan kichik ibodat matnlaridan iborat.