Ijtimoiy fanlar

2. Oila sotsiologiyasi. Oilaning vazifalari, 
tarixiy rivojlanishi,  turlari. 
Oila  sotsiologiyasi  –  umumiy  sotsiologiyaning  asosiy  yo‘nalishlaridan 
bo‘lib,  u  oilani  nikoh  asosida  tashkil  topgan,  jamiyat  taraqqiyotiga  muhim 

---

ijtimoiy  vazifalarni  bajaruvchi  sotsial  institut  sifatida  o‘rganadi.  Oila 
sotsiologiyasining alohida vazifalari mavjud bo‘lib,  ular quyidagilardir: 
 -  jamiyat  taraqqiyoti  davomida  oilaning  paydo  bo‘lishi  va  rivojlanishi, 
hamda  mavjudlik qonuniyatlarini o‘rganish; 
- oilaning mohiyati va faoliyati o‘zgarib borishini aniqlash; 
 - nikoh va oila turlari evolyusiyasini o‘rganish; 
 -  oila  tashkil  topishi  va  taraqqiyotida  avlodlarning  o‘zaro  ta’sirini 
aniqlash; 
 - oila tarbiyasi; 
 - oilaning rekreativ faoliyatini       va oila huquqining ijtimoiy mohiyatini 
ochib berish; 
 - mehnat taqsimotida oila o‘rnini o‘rganish. 
Oila  sotsiologiyasi  oilaning  jamiyat  bilan  o‘zaro  bog‘liqligiga  ham 
e’tiborini  qaratadi.  CHunki  jamiyat  tashkil  topishida,  uning  davomiyligini 
ta’minlashda oila asosiy ijtimoiy,  demografik manba hisoblanadi. 
Oila asosini erkak bilan ayol o‘rtasidagi nikoh birligi va nasl tashkil etadi. 
Oila  taraqqiyoti  to‘g‘risida  qator  nazariyalar  mavjud.  Quyida  biz 
AQSHlik  etnograf  L.Morganning    oila  taraqqiyoti      bosqichlari  to‘g‘risidagi 
fikrini keltiramiz: 
-  Promiskuitet  -  g‘vvoyilikning  quyi  bosqichiga  xos  bo‘lib,  bunda  ayrim 
oilalar bo‘lmagan, oilaviy hayot ijtimoiy hayotga teng bo‘lgan. 
-  Qon-qarindoshlikka  asoslangan  oilada  nikoh  qabila  va  urug‘  a’zolari 
orasida bo‘ladi. Bunday oila endogam birlikni tashkil qiladi (guruhiy nikoh). 
- Punalual oila va ona avlodi bo‘yicha yaqin qarindoshlar bilan nikoh man 
qilinad (guruhiy nikoh). 
- Monogam oila bir erkak va bir ayol orasida bo‘lib, u otalikni tan olish va 
oila  mulkiga  egalik  qilishga  asoslanadi.  Monogam  oila  eski  urug‘chilik 
tuzumining  emirilib,  yangi  kishilik  hamjamiyatlarining  vujudga  kelishi  bilan 
bog‘liq. 
Oilaning vazifasi uning strukturasi bilan uzviy bog‘langan. 
Oila  funksiyasi    sotsiolog  M.S.Matskovskiy  tomonidan  ishlab  chiqilgan 
bo‘lib,  ularga quyidagilarni keltirish mumkin: 
1)  
Reproduktiv (nasl qoldirish)  funksiya; 
2)  
Tarbiyaviy funksiya; 
3)  
Xo‘jalik-maishiy funksiya; 
4)  
Iqtisodiy funksiya; 
5)  
Birlamchi ijtimoiy nazorat funksiya; 
6)  
Ma’naviy munosabat  va aloqalar funksiyasi; 
7)  
Ijtimoiy maqomiy funksiya; 
8)  
Xordiq chiqarish funksiyasi; 
9)  
Emotsional funksiya. 
O‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  oilaning  jamiyat 
taraqqiyotidagi,  ma’naviy  barkamol  va  jismonan  sog‘lom  avlodni 

---

tarbiyalashdagi  katta  ahamiyatini  hisobga  olib,  oilaga  daxldor  boy  hamda 
chuqur mazmunli milliy an’analarni asrash maqsadida 1998 yil 2 fevralda "Oila" 
respublika ilmiy-amaliy markazini tuzish to‘g‘risida qaror qabul qildi. 
Markaz  O‘zbekiston  Respublikasi  Xotin-qizlar  qo‘mitasi  huzurida 
Toshkent  Davlat  universiteti  va  Toshkent  Davlat  pedagogika  universitetining 
oila muammolarini o‘rganish bo‘yicha laboratoriyalari negizida tuzilgan. 
"Oila"  markazining  faoliyati  quyidagi  asosiy  yo‘nalishlar  bilan 
belgilangan: 
-  boy  milliy  an’analarni,  milliy  qadriyatlar  asoslarini,  ajdodlarimizning 
oila  va  jamiyat,    oila  va  mahalla  bilan  bog‘liq  merosini  o‘rganish  hamda 
tarqatish; 
-  umuminsoniy  qadriyatlarning  milliy  oilaviy  tarbiyadagi  rolini  oshirish 
va ularning oilada uyg‘unlashuvini ta’minlash; 
-  oilaning  pedagogik,  psixologik,  ijtimoiy-psixologik,  etnopedagogik, 
etnopsixologik  muammolarini  o‘rganish,  shuningdek  ularni  rivojlantirish 
bo‘yicha takliflar va tavsiyalarni tayyorlash; 
-  oilaning  ijtimoiy-iqtisodiy  holatini,  uning  demografik  xususiyatlarini 
ilmiy jihatdan tadqiq etish; 
-  oila,   ayollar  va  bolalarning ijtimoiy-iqtisodiy  maqomini  aks  ettiruvchi 
statistika axborotini to‘plash va umumlashtirish; 
-  oilani  rejalashtirishni,  uning  sog‘lig‘i  tibbiy-biologik  asoslarini  ilmiy-
amaliy  jihatdan  tadqiq  etish,  uslubiy  tavsiyalarni  ishlab  chiqish  va  ularni 
amaliyotga joriy etish; 
-  yoshlarni  oila  hayotiga  tayyorlashni  yaxshilash  uchun  nikoh  ahdi 
saroylari  va  salomatlik  markazlari  huzurida  maxsus  o‘quv-tarbiya  kurslari 
tashkil etish; 
-  oilaning  huquqiy  bilimlarini  tubdan  oshirish  va  uni  muhofaza  qilish 
bo‘yicha ilmiy-amaliy faoliyat olib borish; 
-  bolaning  oiladagi  qonuniy  huquqlari  va  manfaatlarini  muhofaza  qilish, 
ota-onalarning bolalar sog‘lig‘ini mustahkamlash va ularni maktabga tayyorlash 
mas’uliyatini  oshirishdagi  faoliyatini  takomillashtirish  bo‘yicha  ilmiy-uslubiy 
tavsiyalar ishlab chiqish; 
-  ma’naviyat,  madaniyat  va  maorifni  yanada  rivojlantirish  orqali  oilada 
uyg‘un kamol topgan avlodni tarbiyalashning samarali, maqbul usullarini ishlab 
chiqish; 
-  oila  va  jamiyat  muammolari  hamda  ularni  hal  etish  bo‘yicha  o‘quv-
uslubiy qo‘llanmalar, ilmiy-ommabop risolalar yaratish; 
-  oila va jamiyat muammolari bo‘yicha xalqaro aloqalarni o‘rnatish.