"ijtimoiy fanlar" kafedrasi

6236 ta 
oyatdan
tashkil topgan. Uning “mo‘‘jiza”, “belgi”, “alomat” kabi ma’nolari 
ham bor. 

---

182 
Birinchi davr
(622 yil oktyabrdan 624 yilgacha). Musulmonlar Madinaga 
ko‘chib kelganlaridan makkaliklar bilan birinchi yirik to‘qnaShuv – Badr 
jangigacha o‘qilgan to‘rt sura bu davrga kiradi. 
Ikkinchi davr
(624 yil martidan 625 yil martigacha). Badr jangidan keyin 
Uhud jangigacha o‘tgan bir yil ichida o‘qilgan uch surani o‘z ichiga oladi. 
Uchinchi davr
(625 yil martidan 627 yil martigacha). Uhud jangidagi 
mag‘lubiyatidan keyin Xandaq jangigacha o‘tgan ikki yil ichida beshta sura 
o‘qilgan. 
To‘rtinchi davr
(627 yil aprelidan 630 yil yanvarigacha). Xandaq jangidan 
so‘ng Makkaning olinishigacha o‘tgan salkam uch yil ichida o‘qilgan sakkizta sura 
Shu davrga kiradi. 
Beshinchi davr
(630 yil fevralidan 632 yil mayigacha). Makka fathidan keyin 
Rasululloh vafotigacha o‘tgan ikki yildan ortiqroq muddat ichida o‘qilgan to‘rtta 
sura Shu davrga kiradi. 
Payg‘ambar hayotlik chog‘larida yana vahiy tushib qolishi mumkinligi 
nazarda tutilib, Qur’on jamlanib, kitob holiga keltirilmagan edi. Muhammad 
alayhis-salom vafotlaridan keyin Qur’on kishilarning xotirasida va yozgan 
narsalarida saqlanib qoldi. Payg‘ambardan so‘ng musulmonlarga Abu Bakr Siddiq 
xalifa etib saylandi. Uning xalifalik davrida (632-634) “murtadlik (dindan qaytish) 
harakatlari” yuzaga keldi. Abu Bakr Siddiq bu isyonchilarga qarshi shiddatli 
janglar olib bordi. Ushbu janglarda ko‘plab Qur’onni to‘liq yod olgan qorilar halok 
bo‘ldilar.
Umar ibn Xattob taklifiga binoan Abu Bakr Siddiq sahobalardan Zayd ibn 
Sobitni chaqirib, unga Qur’onni jamlash va yozma holga keltirish vazifasini 
topshirdi. Shunday qilib, Zayd ibn Sobit va Umar ibn Xattob mashaqqatli 
urinishlardan keyin Qur’onning ilk yozma nusxasini jamlashga erishdilar. Bu 
to‘plam “suhuf”, ya’ni “sahifalar” deb nomlandi. Abu Bakr Siddiq vafot etganidan 
so‘ng sahifalar Umar ibn Xattob (634-644) uyida, u vafotidan keyin esa uning qizi 
– Payg‘ambar alayhis-salom ayollari Hafsada qoldi. 

---

183 
Vaqt o‘tishi bilan islom olamining hududlari kengayishi natijasida 
musulmonlarning soni ko‘paya bordi. Turli tillar va shevalar o‘rtasida mavjud 
farqlarga ko‘ra Qur’onni qanday o‘qish kerakligi borasida ixtiloflar chiqa boshladi. 
Bu holatni ko‘rgan xalifa Usmon ibn Affon sahoba Zayd ibn Sobitga barcha 
suralarini yig‘ib, taqqoslab chiqib, qaytadan Qur’on matnini jamlashni buyurdi. 
Qur’onning birinchi rasmiy nusxasi 651 yilda taqdim etildi. U asl nusxa hisoblanib 
yana uchta, ba’zi manbalarga ko‘ra ettita nusxa ko‘chirtirilib, yirik shaharlar – 
Basra, Damashq, Kufaga jo‘natiladi. “Imon” deb nomlangan asl nusxa esa 
Madinada, xalifa Usmon huzurida qoldi. Ko‘chirilgan nusxalar “Mushafi Usmon” 
deb ataldi.