“ijtimoiy fanlar” kafedrasi

Birja bitimlari

Bitimlar orasida birja bitimlari o`ziga xos xususiyatga ega. Birja avvaldan tayinlanadigan manzil va vaqtda belgilangan qoidalar asosida ochiq savdo-sotiq o`tkazish orqali birja tovarlari bilan erkin ulgurji savdo qilish uchun shartsharoitlar yaratuvchi yuridik shaxsdir.

Birjalarda quyidagi bitimlar tuzilishi mumkin: – bor (mavjud) tovarlarning oldi-sotdi bitimlari, shu jumladan, tovarlarni berib yuborish yoki yetkazib berish yoxud tovarga egalik qilish huquqini beruvchi hujjatlar topshirishni ko`zda tutuvchi oldi-sotdi bitimlari; – forvard bitimlar, ya'ni bir tovarni yetkazib berish muddatlarini harid qilish va sotishga doir bitimlar; – fyuchers bitimlar, ya'ni standart kontraktlarga doir oldi-sotdi bitimlari; –opsion bitimlar, ya'ni tovarlarni yoki tovarlar yetkazib berish kontraktlarini belgilangan narxlar bo`yicha kelgusida harid qilib olish yoki sotish huquqlariga doir oldi-sotdi bitimlar.

Forvard va fyuchers bitimlari hamda opsionlar savdosini amalga oshiruvchi o`zining hisob-kitob (kliring) markazlari orqali bitimlar ijrosini kafolatlashi shart. Birjalarda tuzilgan bitimlarda tegishli taraflardan tashqari vositachilar ham qatnashadilar. Bunda vositachilik vazifasini broker (oldi-sotdi bitimlar tuzilishida o`z mijozlarining topshirig`i bo`yicha va ularning nomidan vositachilik xizmatlarini amalga oshiruvchi shaxs) amalga oshiradi. Birja bitimlari birjalarda ro`yxatdan o`tkaziladi va ular notarial etmaydi (qonunda nazarda tutilgan hollardan tashqari). Birja bitimlarining mazmuni (tovarning nomi, miqdori, narxi, ijro o`rni va muddatidan boshqa) oshkor etilishi mumkin emas. Birja bitimlari birja nomidan va uning hisobidan tuzilishi mumkin emas. Birja bitimlari faqat yozma shaklda tuziladi. Bitim bilan bog`liq nizolar oldin birjalar hakamlik (ixtilof) komissiyasida hal etiladi. Qarordan rozi bo`lmagan tomon sudga murojaat etishga haqli.