Ijtimoiy fanlar fakulteti psixologiya kafedrasi

I . BOB. 1.1 OILADAGI ZO'RAVLIK TURLARI
1.1. Psixologik va Jismoniy zo’ravonlik
Ayollarga nisbatan oiladagi zo'ravonlik fenomenida gender farqlarini o'rganish bo'yicha olib borilgan empirik tadqiqotlar asosida mualliflar zo'ravonlik harakatlarining to'rtta asosiy turini ajratib ko'rsatishadi: jismoniy, jinsiy, psixologik va iqtisodiy
S.N.ning so'zlariga ko'ra. Enikolopovning so'zlariga ko'ra, uydagi zo'ravonlikning o'ziga xos holati barcha to'rt turni, bir nechta yoki ulardan birini o'z ichiga olishi mumkin. Bu turlar ham vaqt o'tishi bilan almashib, biridan ikkinchisiga o'tishi mumkin
Keling, yuqoridagi turlarning har birini batafsil ko'rib chiqaylik.Psixologik zo'ravonlik og'zaki zo'ravonlikning mavjudligini nazarda tutadi; shantaj; sherik ustidan nazorat o'rnatish uchun ayolga nisbatan zo'ravonlik harakatlari; o'ziga, jabrlanuvchiga yoki boshqalarga nisbatan zo'ravonlik bilan tahdid qilish; uy hayvonlariga nisbatan zo'ravonlik yoki mulkni yo'q qilish orqali qo'rqitish; ta'qib qilish; jabrlanuvchining faoliyatini nazorat qilish; jabrlanuvchining ijtimoiy doirasini nazorat qilish; jabrlanuvchining turli resurslarga kirishini nazorat qilish (ijtimoiy va tibbiy yordam olish, do'stlar bilan muloqot qilish, ta'lim, ish va boshqalar); jabrlanuvchini kamsituvchi harakatlar qilishga majburlash; jabrlanuvchining kun tartibini nazorat qilish
Ushbu turdagi zo'ravonlik eng keng tarqalgan va deyarli barcha oiladagi zo'ravonlik holatlarida mavjud. Psixologik zo'ravonlikni aniqlash qiyin. Zo‘ravonlikning barcha boshqa shakllari osonlik bilan aniqlanadi, chunki ular aniq fiziologik oqibatlarga olib keladi, psixologik ta’sirning aniq belgilari kamdan-kam ko‘rinadi va oqibatlari nihoyatda og‘ir bo‘lishi mumkin. Psixologik zo'ravonlik shakllarining kengligi va murakkabligi ularni tasniflashni ancha qiyinlashtiradi. Bundan tashqari, psixologik zo'ravonlik ko'pincha o'z-o'zidan emas, balki boshqa zo'ravonlik turlari bilan birga paydo bo'ladi.
Ayolga nisbatan, bu uning ustidan nazorat yoki izolyatsiya, shuningdek, uni xo'rlashdir. Doimiy tanqid, haqorat, tahqirlashda ifodalanadi.
Zo'ravonlik namoyon bo'lishining juda muhim jihati - zo'ravon tomonidan jabrlanuvchini izolyatsiya qilishdir. Bu uning ota-ona oilasidan boshlab, uning ijtimoiy muhiti va aloqalarini asta-sekin yo'q qilishida ifodalanadi. Bu darhol sodir bo'lmaydi, aniq emas, lekin asta-sekin manipulyatsiyalar orqali, masalan, "ota-onangiz meni qabul qilmaydi" yoki "qiz do'stingiz men bilan noz-karashma qiladi" degan so'zlardan boshlab, u unga ishonadi va u bilan munosabatlarini saqlab qolishni xohlaydi. uning so'zlariga shubha qilishdan ko'ra, yaqinlari bilan aloqani uzish ehtimoli ko'proq. Buni jamoatchilik fikri ham qo'llab-quvvatlaydi, chunki ko'plab jurnallarda qiz do'stlari faqat erini eng yaqin do'stidan olish haqida o'ylaydigan qandaydir yirtqichlar sifatida tasvirlangan. Qaynona va qaynona esa hazillardagi sevimli qahramonlar bo'lib, bu ham ijobiy munosabatdan uzoqni aks ettiradi. Bularning barchasi bilvosita jabrlanuvchilarning o'zlari tomonidan vaziyatni idrok etishlarini qo'llab-quvvatlaydi, ular yashayotgan voqelikni baholash juda qiyin, buning natijasida ayollarning o'zlari tashqaridan yordam izlashga urinmaydilar, izolyatsiya yuzaga keladi va huquqbuzarga aylanadi. jabrlanuvchi uchun yagona oyna va bu oyna qiyshiq.
Psixologik zo'ravonlik ham eng ko'p uchraydi va oiladagi zo'ravonlikning deyarli barcha holatlarida mavjud. Takroriy zo'ravonlik jiddiy psixologik azob-uqubatlarga, travmadan keyingi stressga, depressiyaga, doimiy qo'rquv hissiyotlariga va ba'zan o'z joniga qasd qilishga urinish kabi jiddiyroq oqibatlarga olib keladi.
Ta'rifga ko'ra, N.V. Tarabrina, «jismoniy zo'ravonlik - bu odamni qasddan kaltaklash, jarohatlar, jarohatlar etkazish, buning natijasida uning jismoniy va ruhiy salomatligiga zarar etkazishdir». Jismoniy zo'ravonlikning spektri keng: engil kaltaklashdan tortib to ekstremal shakli - qotillikgacha. Jismoniy zo'ravonlikni tibbiy ko'rik ma'lumotlariga asoslanib tanib olish nisbatan oson.
P.V. Ruyantseva oiladagi jismoniy zo'ravonlikning gender yo'nalishini qayd etadi. "Zo'ravonlik madaniyatda mamnuniyat bilan qabul qilingan erkaklar hukmronligi va tajovuzkorligining ko'rinishi sifatida qaraladi. Patriarxal gender munosabatlari zo'ravonlik holati, shakllari, xususan, qurbonlik haqidagi g'oyalar, sodir bo'lgan voqea uchun ayol "aybdor" degan noto'g'ri tasavvurni keltirib chiqaradi. Ko'pgina erkaklar va ayollar jismoniy zo'ravonlikni "oddiy" hayotning atributi deb bilishadi.
Ayolga nisbatan jismoniy zo'ravonlik bolali turg'un er-xotinlarda, ya'ni farovon hisoblangan va me'yorga mos keladigan turdagi oilalarda sodir bo'ladi. Oilada jismoniy zo'ravonlikka duchor bo'lgan ayollar haddan tashqari sabr-toqatga ega va jinoyatchini qayta-qayta kechirishga tayyor. Bu sabr-toqat iqtisodiy asoratlardan qo'rqish hissi, bolalarni otasiz qoldirishni istamaslik, eriga achinish, jamiyatning hurmatini yo'qotish qo'rquvi bilan bog'liq.
Oilada ayolga nisbatan jismoniy zo'ravonlik holatini tavsiflovchi psixologik omillarga turmush o'rtog'ining spirtli ichimliklarga qaramligi kiradi. Ushbu ma'lumotlar odatda dunyoning ko'plab mamlakatlarida o'tkazilgan shunga o'xshash tadqiqotlar ma'lumotlariga mos keladi.