Ижтимоий ривожланиш назариясининг методологик асослари Иқтисодий ўсиш ва унинг кўрсаткичлари

расм. Ишлаб чиқариш омиллари

Б.М. Генкин иш кучига муфассалроқ таъриф берган: “Иш кучи дейилганда инсоннинг меҳнатга қобилияти, яъни ишлаб чиқаришда фойдаланалиши мумкин бўлган унинг жисмоний ва интеллектуал салоҳиятини тушуниш қабул қилинган. Амалда иш кучи, қоида бўйича, соғлиқ, таълим ва касб маҳорати кўрсаткичларида ифода этилади”.

Айни пайтда иш кучини аниқлашга бошқача ёндошувлар ҳам мавжуддир. Жумладан, Р.Ж. Эринбергер ва Р.С. Смит ушбу тушунчани меҳнатга лаёқатли аҳоли нуқтаи назаридан ёндошадилар: “Иш кучи” тушунчаси 16 ёшдан катта бўлган ҳамда ишга эга ёки фаол иш қидираётган ёхуд ишдан бўшагандан сўнг яна уни хизматларидан фойдаланиш учун мурожаат қилинишини кутаётган ходимлар тушунилади”.
Иш кучи атамаси асосан қуйидаги тушунчаларни қамраб олади:
● инсоннинг неъматлар ишлаб чиқариш ва хизматлар кўрсатишда фойдаланиладиган жисмоний ва маънавий қобилиятлари жамланмаси;
● “иқтисодий фаол аҳоли” категориясининг синоними бўлган аҳолининг иш билан банд ёки иш қидираётган қисми;
● умуман олганда ходимлар ёки хўжалик юрутувчи субъектнинг персонали.
Инсоннинг меҳнат функциялари билан инсон қобилиятлари сифати йўналиши даражаси ва ривожланиш кўлами ўртасида қалин алоқадорлик мавжуддир.
Иш кучини (меҳнат қобилиятини) шакллантириш жараёни ёки ходимни меҳнатга тайёрлаш жараёни мактабда бошланиб, коллеж, лицей, олий ўқув юртлари, малака ошириш курслари, тажриба алмашишлар ва ҳоказоларда давом этади.
Иш кучини тақсимлаш ва айрибошлаш жараёни, одатда, биринчидан, меҳнат бозорида меҳнат мунособатларининг уч субъекти – ходим, иш берувчи ва давлат иштирокида меҳнат бозорида, иккинчидан, бевосита корхонада (ёллаш, ходимлар иш ўрни алмашиши, ишдан бўшатиш ва ҳоказолар) содир бўлади.
Иш кучини истеъмол қилиш (ундан фойдаланиш) бевосита иш жойида аниқ бир ижтимоий фойдали маҳсулот ишлаб чиқариш ёки хизмат кўрсатишдан иборат меҳнат жараёнида содир бўлади. Ходим меҳнат фаолиятига киришиши учун унга тегишли шарт-шароитлар тайёрланиши: иш жойи жиҳозланиши, ходимнинг меҳнати ва унинг муҳофазаси ташкил этилиши, меҳнат рағбатлантириши, ходим ижтимоий ҳимоя қилиниши ва ҳоказолар зарур.
Инсон ўзида талаб, таклиф ва бошқа иқтисодий кўрсаткичларни шакллантирадиган эҳтиёжлари мавжудлиги сабабли иқтисодий муносабатларнинг субъекти хисобланади (расм).