Ижтимоий ривожланиш назариясининг методологик асослари Иқтисодий ўсиш ва унинг кўрсаткичлари

расм. Инсоннинг иқтисодий ҳаётдаги ўрни

Инсонга иқтисодий ҳаётнинг субъекти сифатидаги тасаввурлар ривожланишининг узоқ давом этган жараёни натижасида қўйидаги қатор тушунчалар пайдо бўлди:

● иш кучи – меҳнат жараёнида самарали фойдаланиши мумкин бўлган қобилиятлар ва сифатлар эгаси;
● меҳнат ресурслари – бутун жамиятнинг меҳнатга қобилияти жамланмаси;
● меҳнат салохияти – барча сифат хусусиятлари жамланмаси сифатида қараладиган иш кучи;
● инсон омили – сифат хусусиятлари жамланмаси сифатида қараладиган амал этаётган иш кучи;
● инсон капитали – инсон томонидан неъматлар ишлаб чиқариш ва хизматлар кўрсатиш жараёнида фойдаланиладиган қобилият ва сифатлар заҳирасининг жамланмаси (жадвал).
Ҳозирги давр тадқиқотчилари “иш кучи” атамасини инсон товарлар ишлаб чиқариш ёки хизматлар кўрсатишдан иборат меҳнат жараёнида у томондан фойдаланиладиган ўз жисмоний ва маънавий салоҳияти сифатида талқин этадилар. Бошқача қилиб айтганда иш кучи шахснинг меҳнат қилиш ва неъматлар яратиш лаёқатидир.
А. Смит бу таснифга қўшимча равишда “иқтисодий одам” атамасини ҳам киритган. Унинг фикрига кўра, “иқтисодий одам” ўз шахсий манфаати ва мақсадини кўзлаб, турмушини яхшилашга интилади. Шу боисдан, инсон бозор иқтисодиётида ишлаб чиқарилаётган маҳсулотининг қиймати юқори бўлган ва кўп фойда келтирадиган фаолият турини, соҳасини танлашга ҳаракат қилади. Фақатгина “кўзга кўринмас қўл”, яъни эркин рақобат, бозор қонунларигина ўз мақсадларини кўзлаб фаолият юритувчиларни тартибга солинган тизимга бирлаштиради. Шу боисдан “иқтисодий одам” ўз манфаатини кўзлагани ҳолда жамият манфаати учун ҳам меҳнат қилади.
ХХ аср бошларида иш кучини қайта ҳосил қилиш жараёни кўрсаткичларини баҳолаш мақсадида “меҳнат ресурслари” атамаси муомалага киритилди.
жадвал
Иқтисодий ривожланиш турли босқичларида инсон ресурслари баҳоланиши