330
34. Xilda Xukxem. Vlastitel semi sozvezdiy. T., Adolat,
1995.
35. YAkobets YU. Istoriya sivilizatsii-M.,
1997.
36. Zaki Validi. O’zbek urug’lari.-T.,
1992.
37. Zeymal ye.V. Amudarinskiy klad.
Leningrad,
1979.
9
O‘zbek davlatchiligining shakllanishi va dastlabki tarakkiyotbosqichlari
Davlatchilik tushunchasi. Davlat tuzilmalarining shakllanish shart-sharoitlari va omillari. Ilk
shaharlar va davlatchilik tarakkiyoti o‘rtasidagi dialektik bogliklik. Ilk shaharlar dastlabki dav-
latlarning asosi.
Vatanimiz hududlarida dastlabki boshqaruv tizimining shakllanishi. Mexnat taksimotining
chukurlashuvi, maxsulot ayirboshlash, xususiy mulk va turli ijtimoiy tabakalarning vujudga
kelishi.
Ulkamiz hududlarida dastlabki davlatlarning tashkil topishi. Ilk davlatchilik shakllari xususi-
dagi munozaralar.
Qadimgi Xorazm davlati. Xorazm haqidagi yozma va arxeologik ma'lumotlar, hududiy
chegaralari masalalari. "Katta Xorazm". Xorazm davlati o‘zbek davlatchiligining qadimiy poy-
devori ekanligi. K,al'alikir, Kuzalikir va boshqa yodgorliklar. Xorazm davlatda ijtimoiy-
iktisodiy va madaniy hayot.
Kqadimgi Baktriya davlati. Yozma va arxeologik ma'lumotlar. Baktriyaning hududiy chega-
ralari. Baktra, Kiziltepa va boshqa shaharlar. Ijtimoiy-iktisodiy va madaniy hayot. Tashki ikti-
sodiy va madaniy alokalar.
Sugd (Sugdiyona) va uning hududi. Sugd arxeologik va yozma manbalarda. Kuktepa, Af-
rosiyob, Uzunkir, Yerkurgon va ularning ijtimoiy-iktisodiy va madaniy hayoti.
Axmoniylarning O‘rta Osiyoni bosib olishi. Maxalliy axolining boskinchilarga karshi ozod-
lik uchun kurashi. Tumaris, Shirok kaxramonligi. Frada kuzgoloni.
Axmoniylarning O‘rta Osiyoni ma'muriy-boshqaruv tartiblari. Satrap-liklar. Solik undirish
tartibi. Iktisodiy hayot. Pul muomalasi.
Yunon-makedon kushinlarining Aleksandr Makedonskiy boshchiligida O‘rta Osiyoga
yurishi. Spitamen boshchiligidagi harakatlar. Yunonlar davrida Baktriya va Sugdiyona. Axolin-
ing ijtimoiy-iktisodiy axvoli. Madaniy hayot.
Sugdiyona va Baktriya yunon-makedon sulolasi - salavkiylar xukmronligi ostida. Diadotlar
o‘rtasidagi kurash. Yangi shaharlar qurilishi. Savdo-sotik va xunarmandchilikning tarakkiyoti.
Salavkiylar davlatining inkirozi. Baktriya davlatining kayta tiklanishi. Diodot va Yevtidem-
lar sulolasi davrida davlatning kengayishi va kuchayishi. Ellin madaniyatining uziga xos
xususiyatlari va uning O‘rta Osiyoga yoyilishi. Shark va Garb madaniyatining uzaro ta'siri. An-
tik davr shaharsozligi. Savdo-sotikning usishi.
Fargona vodiysida davlat tuzilmasining shakllanishi. Xitoy manbalarida Fargona vodiysi
haqidagi ilk ma'lumotlar. Davan davlati. Uning ijtimoiy-iktisodiy hayoti. Davan va Xitoy mu-
nosabatlari.
Kang davlatining tashkil topishi, Choch, Kesh, Sugd, Buxoro, Xorazmning birlashtirilishi.
Davlat boshqaruvi tizimi. Xokon, yabgu (jabgu), xokim. Oliy kengash. Iktisodiy hayoti. Tashki
alokalari.
Xorazmning Kang davlati tasarrufidan mustakil davlat sifatida ajralib chikishi. Afrigiylar
sulolasi davrida Xorazm. Xorazmshoxlar. Kat shaxrining poytaxt sifatida kayta tiklanishi.
Yuyechji kabilalarining O‘rta Osiyoga kirib kelishi. Kushonlar (guyshuan) sulolasining si-
yosiy xokimiyatni egallashi. Kushonlar tomonidan mintakadagi siyosiy uyushmalarning bir-
lashtirilishi. Baktriyada yunonlar xukmronligining agdarilishi. Kudjula Kadfiz, Vima Kadfiz,
Kanishka davrida saltanat hududlarining kengayishi, davlat kudratining kuchayishi. Kushonlar
10
sulolasi davrida ijtimoiy-iktisodiy hayot. Kishlok xujaligi. Sugorma dexkonchilikning rivojlan-
ishi. Shaharlar qurilishi. xunarmandilik va savdo-sotik. Tanga pullarning zarb etilishi. Ku-
shonlar saltanatining o‘zbek davlatchiligi tarixida tutgan urni.
Madaniy - ma'naviy hayot. Diniy e'tikodlar. Otashparastlik, buddaviylik, moniychilikning
tarkalishi. Ibodatxonalar. Xaykaltaroshlik Tasviriy san'at.
Qadimiy yozuv madaniyati. Oromiy yozuvi. Baktriya, Xorazm, Sugd yozuvlarining Oromiy
yozuvi tarkibidan ajralib chikishi. Yunon-Baxtar yozuv.
Buyuk ipak yulining shakllanishi va rivojlanish bosqichlari. «Lojuvard yuli», «Shox yuli»,
«Garbiy meridional yul». XIX asrning ikkinchi yarmida «Buyuk ipak yuli» atamasining
muomalaga kiritilishi. Buyuk ipak yuli tarixiy rivojlanish bosqichlari. Amir Temur davrida Bu-
yuk ipak yulining kayta tiklanishi va rivojlanishi. Ipak yulining O‘rta Osiyoning ijtimoiy, ikti-
sodiy, madaniy va siyosiy hayotidagi urni, Shark va Garbni boglovchi omil. Buyuk geografik
kashfiyotlar davrida ipak yuli mavkeining pasayishi va uning takdiri.
XX asr oxirlarida dunyodagi turli mamlakatlarda Ipak yuli tarixiga kizikishning ortib
borishi. YUNESKO raxnamoligida "Buyuk ipak yuli" dasturining ishlab chikilishi, uning vazi-
falari. Bu dasturning amalga oshishida O‘zbekistonning faol ishtiroki.
Do'stlaringiz bilan baham: 
