Ijtimoiiy fanlar


-slayd  Темурийлар давлатида бошқарув тизими



Download 1,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet236/370
Sana29.12.2021
Hajmi1,93 Mb.
#77906
1   ...   232   233   234   235   236   237   238   239   ...   370
Bog'liq
Публикация2

1-slayd 
Темурийлар давлатида бошқарув тизими 
Сипоҳ
 
Раият
 
Диний
 
Ҳарбий
 
Дунёвий
 
Маҳаллий
 
Темурийлар даври бошқарув 
Ҳукмдор 
Диний ҳокимият 
Шайхулисло
Аълам 
Қозикалон 
Қодийи 
Садри аъзам 
Муҳтасиб 
Мударрис 
Мутавалли 
Қози аскар 
Додхоҳ 
Эшикоғаси 
Ясовул 
Қалақчи 
Ҳоким, бек 
Муҳассил 
Оқсоқол 
Доруға 
Дунёвий 
2-slayd 


112 
 
3-slayd 
2-ilova 
 
Темурийлар давлати сиёсийтузуми 
Даргоҳ
 
Бош вазир
 
Ҳарбий вазир
 
Молия вазири
 
Мулкчилик 
васолиқ вазири 
Холиса
 
 
Бош ҳожиб 
 
Хазиначи 
 
Битикчи 
 
Созанда 
 
Чопарлар 
 
Жибачи
 
 
Қушчи 
 
Баковул 
 
Муншилар 
 
Табиблар 
Доричи
 
 
Сарой вазири
 
ТЕМУРИЙЛАР ДАВЛАТИДАБОШҚАРУВ ТИЗИМИ 
Ҳукмдор
 
Амирлар
 
Мингбоши
 
Юзбоши
 
Ўнбоши
 
Баҳодирлар
 
Тавочи
 
Доруg’а
 
Қутвол 
Қоравулбеги
 
Тунқотар
 
Миршаб
 
Амирул-умаро
 
 
 
227 
 
katta  boyliklarni  qo’lga  kiritdi.  Jumladan,  u  Shimoliy  Hindistonga  17  marta  Harbiy  yurishlar 
uyushtirgan.  1019  yilda  Kanauja  shaHrini  zabt  etdi.  1010-1015  yillarda  Xurosonning  G’ur 
viloyati ham unga taslim bo’ldi. 
Mahmud G’aznaviy Xorazmning moddiy boyliklari va madaniy salohiyatini e’tiborga olib, 
Xorazm shohini o’ziga tobe etish maqsadida o’z singillarini Xorazmshoh Ali ibn Ma’mun (997-
1009);  uning  ukasi  Ma’mun  ibn  Ma’mun  (1009-1016)ga  uzatadi.  Ma’mun  ibn  Ma’mun  sho-
qligining  so’nggi  yillarida  Mahmud  G’aznaviyning  Xorazmga  tazyiqi  kuchaydi.  1017  yilda 
shohning  Xozaraspda  turgan  qo’shinida  Ma’munga  qarshi  fitna  uyushtirilib,  suiqasd  qilinadi. 
Isyonchilardan  o’ch  olish  baHonasida  Mahmud  G’aznaviy  Xorazmga  bostirib  kirib,  uni  egal-
laydi. Xorazmda o’z odami Oltuntoshni noib qilib qoldiradi. 
Mahmud  G’aznaviy  vafotidan  so’ng  (1030)  uning  o’g’li  Ma’sud  davrida  (1030-1041)  bu 
davlat  ichki  ziddiyatlarning  kuchayishi  va  saljuqiy  turklarning  ketma–ket  hujumlari,  ayniqsa, 
1040 yildagi Dandanakondagi zarba natijasida o’zini o’nglab ola olmadi. Nihoyat, 1043 yilda 
Xorazmni saljuqiylar bosib oldi. Saljuqiy sultoni Malikshoh (1072-1092) o’z tashtdori Anushte-
ginni 1076 yilda Xorazm hokimi etib tayinlaydi. 
Saljuqiylar  davlati  dastlab  IX  asrning  ikkinchi  yarmi  va  X  asr  o’rtalarida  Orolbo’yi  va 
Kaspiybo’yi  hududlarida  yashagan  o’g’uzlar  ittifoqi  negizida  shakllangan  edi.  Uning  dastlab 
poytaxti Sirdaryo etaklaridagi Yangikent edi. O’g’uzlar aslida 22-24 qabiladan iborat bo’lgan. 
Unga chovdir, chandir, sireli, ichdir yazir, salir, qoradoshli, bayot, koyi kabi qabilalar kirgan. 
O’g’uzlarning muayyan sabablar bilan hozirgi Turkmaniston yerlariga o’tib, islomni qabul qil-
gan va o’sha joydagi yerli aholi bilan singishib ketgan qismi turkmanlar nomini olgan.  
O’g’uzlarning yobg’usi (yetakchisi) Saljuqbek Saljuqiylar davlatiga asos solgan. Uning av-
lodlari-To’g’rulbek, Chog’irbek va Shakarbeklar bu davlatni buyuk saltanat darajasiga ko’tardi-
lar. O’g’uzlar turli xalqlarning, chunonchi o’zbek, turkman, turk, gagauz va boshqa xalqlarning 
etnik shakllanishiga ham sezilarli darajada ta’sir ko’rsatganlar. 
Ko’chmanchi  chorvador  qabilalar  bo’lgan  o’g’uz-turkmanlar  XI  asr  o’rtalariga  qadar 
Qoraxoniylar  va  g’aznaviylar  hukmdorlari  bilan  kelishuv  asosida  bu  davlatlarga  qarashli  turli 
hududlarda o’z ko’ch–ko’roni, chorvasi bilan ko’chib yurganlar. Ba’zi hollarda mahalliy aholi 
bilan kelisha olmay ularga hujum uyushtirib, talonchilik va bosqinchilik bilan ham shug’ullan-
ganlar.  G’aznaviylar  roziligi  bilan  Niso,  Farova,  Dehiston,  Obivard  hududlarida  joylashgan 
turkman o’g’uzlari To’g’rulbek boshchiligida tez orada katta kuch bo’lib birlashib, G’azna dav-
latiga  Ham  jiddiy  xavf  sola  boshlaydi.  To’g’rulbek  qisqa  vaqtda  Xuroson  yerlarini  ishg’ol 
Qildi.  1040  yilda  Saraxs  va  Marv  o’rtasidagi  Dandanakonda  qaqshatgich  zarbaga  uchragan 
g’aznaviylar  hududlari  ham  saljuqiylar  tasarrufiga  o’tdi.  To’g’rulbek  Saljuqiylar  davlatining 
boshlig’i (1038-1063) sifatida istilochilik yurishlarini g’arb tomonga davom ettirib, Fors Iroqi, 
Ozarbayjon,  Kurdiston,  Qo’histonni  zabt  etdi.  1055  yilda  xalifalik  poytaxti  Bog’dodni  o’ziga 
bo’ysindirdi. Ray shahri (Eron) uning poytaxti edi. 
Saljuqiylar davlati, ayniqsa, Sulton Sanjar (1118-1157) davrida o’z hududlarini kengaytirdi. 
Bu  davrda  Xorazm  ham  saljuqiylar  nomidan  boshqarildi.  Qoraxoniylar  xoni  Arslonxon  ham 
Sulton  Sanjar  bilan  hisoblashishga  majbur  bo’lgan.  Biroq  1141  yilda  Katvon  cho’lida 
Qoraxoniylar  bilan  bo’lgan  katta  to’qnashuvda  saljuqiylar  qaqshatqich  zarbaga  uchragach, 
ularning hukmdorlari ham inqiroz tomon yuz tutdi. Sulton Sanjar vafotidan keyin (1157) salju-
qiylar davlatining Movarounnahrdagi ta’siri amalda barham topdi. 


226 
 
taqsimlangan edi. Bu tartib doimo o’zaro nizolar kelib chiqishiga sabab bo’lgan. 
Yettisuvda  turib  Movarounnahrni  boshqarish  qiyin  edi.  Qoraxoniylar  davrida  Samarqand 
elikxoni ancha kuchayib ketgandi. Saroyda somoniylar davlatidagidek, vazir, sohib barid, mus-
tavfiy,  hojib,  rais-muhtasib  kabi  amaldorlar  bo’lgan.  Qoraxoniylar  davlatida  imom,  sayyid, 
shayx, sadrlar mavqyei kuchli edi. 
Xoqon davlat boshlig’i hisoblanib, u merosiy sanalgan. Ma’muriy idoralar ikkiga bo’lingan: 
dargoq va devonga xoqonning ulug’ hojibi xoqon bilan fuqaro o’rtasida vositachilik qilgan. Xo-
qon  saroyida  quyidagi  amaldorlar  bo’lgan:  og’ichi-shoyi  kiyimlar  xazinachisi;  biruk-
meqmonlarni  qabul  qilish  bo’yicha  mutasaddi;  oshchi-xoqon  oshxonasi  boshlig’i  (bovarchi); 
bitikchi-munshiy; kotib-mirzo; Qushchi-xoqon ovining tashkilotchisi. 
Xoqon harbiy qo’shinlari cherik deyilgan. Unga sipoxshi yoki sipaqsolar qo’mondonlik qil-
gan. Kichik zobitni chovush, sipoqiylar to’dasi qo’mondani xaylboshi deyilgan. Qo’shin o’nlik, 
yuzlik va mingliklarga bo’lingan. qoraxoniylar xoqoni qo’shini (harbiy lager) xonto’y deyilgan. 
Xonlik hududlari el va viloyatlarga bo’lingan. 
Alohida mulklarning boshqaruvi, ma’muriy idoralar somoniy davridagi tartiblarga muvofiq 
kelar, ijtimoiy mansab va martabalaridagi farq katta emas edi. 
Ijtimoiy  tuzumda  mavqyei  baland  hisoblangan  yirik  zamindorlar-dehqonlar  qatlami 
qoraxoniylar  davrida  o’z  ahamiyatini  yo’qotdi.  Sababi  eng  ta’sirli  ko’chmanchilik  sharoitiga 
moslashgan  el-uluslarning  o’troq  aholi  hududlarini  ishg’ol  etishidir.  Boshqacha  qilib  aytil-
ganida, Qoraxoniylar ilgarigi yirik yer egalarining mulklarini tortib olib, asli kasbi–kori ko’ch-
manchi  chorvachilik  bo’lgan  o’z  amaldorlari  va  lashkarboshilariga  bo’lib  bera  boshladilar. 
Natijada  ilgari  gullab  yashnagan  vaholar  xaroblashib,  chorva  yaylovlariga  aylantirildi.  Shu 
boisdan bo’lsa kerak Yusuf Xos Hojib Bolasog’uniy o’zining 1069 yilda yozilgan «Qutadg’u 
bilig»  («Baxtga  eltuvchi  bilim»)  asarida  tamg’achxonlardan  biriga  nasiHat  tariqasida  fikr 
bildiradi. U jamiyatning asosiy kuchlari bo’lgan dehqonlar, hunarmand, kosiblar, olimu donolar 
va savdogarlar ko’chmanchi chorvadorlarga nisbatan jamiyat uchun foydaliroqdir, degan xulosa 
chiqaradi. 
Movarounnahrda sodir bo’lgan o’zgarishlardan yana biri shuki, bu davrga kelib uzoq davom 
etgan etnik jarayonlar natijasida o’zbeklar xalq sifatida shakllandi. 

Download 1,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   232   233   234   235   236   237   238   239   ...   370




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish