226
taqsimlangan edi. Bu tartib doimo o’zaro nizolar kelib chiqishiga sabab bo’lgan.
Yettisuvda turib Movarounnahrni boshqarish qiyin edi. Qoraxoniylar davrida Samarqand
elikxoni ancha kuchayib ketgandi. Saroyda somoniylar davlatidagidek, vazir, sohib barid, mus-
tavfiy, hojib, rais
-muhtasib kabi amaldorlar bo’lgan. Qoraxoniylar davlatida imom, sayyid,
shayx, sadrlar mavqyei kuchli edi.
Xoqon davlat boshlig’i hisoblanib, u merosiy sanalgan. Ma’muriy idoralar ikkiga bo’lingan:
dargoq va devonga xoqonning ulug’ hojibi xoqon bilan fuqaro o’rtasida vositachilik qilgan. Xo-
qon saroyida quyidagi amaldorlar bo’lgan: og’ichi
-shoyi kiyimlar xazinachisi; biruk
-
meqmonlarni qabul qilish bo’yicha mutasaddi; oshchi
-xoqon oshxonasi boshlig’i (bovarchi);
bitikchi
-munshiy; kotib
-mirzo; Qushchi
-xoqon ovining tashkilotchisi.
Xoqon harbiy qo’shinlari cherik deyilgan. Unga sipoxshi yoki sipaqsolar qo’mondonlik qil-
gan. Kichik zobitni chovush, sipoqiylar to’dasi qo’mondani xaylboshi deyilgan. Qo’shin o’nlik,
yuzlik va mingliklarga bo’lingan. qoraxoniylar xoqoni qo’shini (harbiy lager) xonto’y deyilgan.
Xonlik hududlari el va viloyatlarga bo’lingan.
Alohida mulklarning boshqaruvi, ma’muriy idoralar somoniy davridagi tartiblarga muvofiq
kelar, ijtimoiy mansab va martabalaridagi farq katta emas edi.
Ijtimoiy tuzumda mavqyei baland hisoblangan yirik zamindorlar
-dehqonlar qatlami
qoraxoniylar davrida o’z ahamiyatini yo’qotdi. Sababi eng ta’sirli ko’chmanchilik sharoitiga
moslashgan el
-uluslarning o’troq aholi hududlarini ishg’ol etishidir. Boshqacha qilib aytil-
ganida, Qoraxoniylar ilgarigi yirik yer egalarining mulklarini tortib olib, asli kasbi–kori ko’ch-
manchi chorvachilik bo’lgan o’z amaldorlari va lashkarboshilariga bo’lib bera boshladilar.
Natijada ilgari gullab yashnagan vaholar xaroblashib, chorva yaylovlariga aylantirildi. Shu
boisdan bo’lsa kerak Yusuf Xos Hojib Bolasog’uniy o’zining 1069 yilda yozilgan «Qutadg’u
bilig» («Baxtga eltuvchi bilim») asarida tamg’achxonlardan biriga nasiHat tariqasida fikr
bildiradi. U jamiyatning asosiy kuchlari bo’lgan dehqonlar, hunarmand, kosiblar, olimu donolar
va savdogarlar ko’chmanchi chorvadorlarga nisbatan jamiyat uchun foydaliroqdir, degan xulosa
chiqaradi.
Movarounnahrda sodir bo’lgan o’zgarishlardan yana biri shuki, bu davrga kelib uzoq davom
etgan etnik jarayonlar natijasida o’zbeklar xalq sifatida shakllandi.
Do'stlaringiz bilan baham: