Ijtimoiiy fanlar

SAMARQAND DAVLAT CHET TILLAR INSTITUTI 
”IJTIMOIIY FANLAR”  
KAFEDRASI
 
 
 
 
 
 
 
 
fanidan I-kurs talabalari uchun 
11 
 
V-XII asrlarda o‘zbek davlatchiligi va ijtimoiy-siyosiy, iktisodiy,madaniy hayot 
Xioniylar va kidariylar. O‘rta Osiyo hududlariga kuchmanchi kabilalarning yurishlari. Eron 
sosoniylari bilan uzaro munosabatlar. 
Eftaliylar. O‘rta Osiyoda eftaliylar davlatining shakllanishi, uning hududiy chegarasi. Eftali-
ylar  va  Eron  sosoniylari.  Sharkiy  Eron  va  Shimoliy  Xindistonning  eftaliylar  davlatiga  kushib 
olinishi. 
Eftaliylar  davrida  ijtimoiy-iktisodiy  hayot.  Savdo.  Xunarmandchilik.  Chorvachilik.  Yerga 
egalik munosabatlari va tabakalanish, dexkonlar, kashovarzlar va qadivarlar. Ularning turmush 
tarzi va jamiyatda tutgan urni. 
Mazdak harakatining paydo bulishi va uning asosiy goyalari. Eftaliylar davrida madaniyat, 
diniy e'tikodlar. 
Turk  xokonligining  vujudga  kelishi.  Bumin  xokon.  Istami  Yabgu  xokon.  Xokonlik  axolis-
ining etnik tarkibi va tili. Turk xokonligi tomonidan O‘rta Osiyo va Uraloldi hududlarining zabt 
etilishi. 
Turk xokonligi davrida mamlakat boshqaruv usuli. Xokon-davlat boshligi. Zodagonlar ken-
gashi-kurultoy.  Mustakil  xokimliklar.  Ijtimoiy  tabakalanishning  kuchayishi.  Abruy kuzgoloni. 
Turk xokonligining ikki kismga bulinishi. O‘rta Osiyo Garbiy turk xokonligi tarkibida xujalik 
va ijtimoiy hayot. 
Arab  xalifaligi.  Xalifalar  tomonidan  amalga  oshirilgan  istilochilik  yurishlari.  Movaroun-
naxrning  Kutayba  ibn  Muslim  boshchiligidagi  arab  kushini  tomonidan  istilo  kilinishi.  Arab 
xalifaligining  O‘rta  Osiyoda  yuritgan  siyosati.  Boshqaruv  tizimi.  Solik  siyosati:  xiroj,  ushr, 
jizya, zakot, fitr. Axolining majburiyatlari. Maxalliy madaniyatning ta'kib etilib, arab madani-
yatining targib etilishi. Shaharlarga arab kushinining joylashtirilishi, arab tilining rasmiy tilga 
aylantirilishi. 
Arab xalifaligidagi ichki sulolaviy kurashning ulkamiz ijtimoiy-siyosiy hayotiga ta'siri. Abu 
Muslim  boshchiligidagi  harakat.  Mustamlaka  zulmining  yanada  kuchayishi.  Gurak  va 
Devashtich. Xalk galayonlari. Mukanna kuzgoloni va uning tarixiy ahamiyati. Arab xalifaligin-
ing zaiflashuvi. 
Islom  dinining  yoyilishi.  Masjidlar  qurilishi.  Kur'oni-Karim  -mukaddas  kitob.  Shariat 
konunlari va axlok-odob. Xadislar va ularning ijtimoiy-siyosiy moxiyati. Islom dini ta'limotini 
rivojlantirishda O‘rta Osiyolik olimlarining xissasi. Imom al-Buxoriy, imom at-Termiziy, imom 
al-Moturidiy. Mustakillik yillarida diniy kadriyatlarning tiklanishi. 
Allomalarimiz  ziyoratgoxlarining  obod  kilinishi  va  ushbu  xayrli  ishlarda  O‘zbekiston  Re-
spublikasi  Prezidenti  Islom  Karimovning  ulkan  xizmatining  e'tirofi.  Ma'naviy  kamolotga  er-
ishuv yulida muxaddislar merosining ahamiyati. 
IX asr boshlarida Movarounnaxrning siyosiy axvoli. Maxalliy zodagonlar mavkeining usishi. 
Toxiriylar davlati. Ijtimoiy-iktisodiy hayot. Toxiriylar bilan safforiylar o‘rtasidagi kurash. 
Movarounnaxr  viloyatlariga  Somonxudot  avlodlaridan  noiblar  tayinlanishi.  Somoniylar  su-
lolasining  xokimiyat  tepasiga  kelishi.  Ismoil  Somoniy  isloxotlari.  Davlatni  boshqarish  tartibi. 
Ruxoniylar  mavkei.  Buxoroning  islom  dunyosida  nufuzli  markazga  aylanishi.  Solik  siyosati. 
Yer-suv munosabatlari. Mulkchilik shakllari. Ikto va iktodorlar. Koranda-barzikorlar, ularning 
majburiyatlari.  Shaharlarning  rivojlanishi.  Xunarmandchilik.  Savdo-sotik  ishlari.  Savdo 
uyushmalarining tashkil topishi. Karvon savdosi. Karvonsaroylar. O‘zbek davlatchiligi tarixida 

---

12 
 
Somoniylar sulolasining tutgan urni. 
Sharkiy Turkiston va Yettisuvda Koraxoniylar davlatining tashkil topishi. Koraxoniylarning 
Movarounnaxrni kulga kiritishi. Koraxoniylar xukmronligining urnatilishi va davlat boshqaruv 
usullari. Ijtimoiy-iktisodiy hayot. Agrar munosabatlar. Mulkchilik shakllari, solik siyosati. 
Koraxoniylar davlatining ikkiga bulinishi. Ibroxim Tamgachxon. Koraxoniylar mavkeining 
zaiflashuvi. 
Xorazmda xokimiyatning afrigiylardan ma'muniylar sulolasiga utishi. 
Gaznaviylar davlati. Sabuktagin va Maxmud Gaznaviy davrida davlatning kuchayishi. Ichki 
va tashki siyosat. 
Gaznaviylar  bilan  saljukiylar  o‘rtasidagi  tuknashuv.  Dandanakon  jangi.  Gaznaviylar  dav-
latining inkirozi. Saljukiylar davlati. Nizomulmulk va uning "Siyosatnoma" asari. Sulton Sanjar 
davrida  saljukiylar  davlatining  yuksalishi.  Ijtimoiy-iktisodiy  axvol.  Saljukiylar  davlatining 
kuchsizlanishi. Koraxitoylarning Movarounnaxrga xujumlari. 
Xorazmshox-Anushteginiylar  sulolasining  xokimiyat  tepasiga  kelishi.  Sulton  Otsizning 
mustakillik uchun sa'yi-harakatlari. Sulton Takash faoliyati va Xorazmshoxlar davlatining yuk-
salishi. Muxammad Xorazmshox. Xorazmshox-Anushteginiylar davlatining o‘rta asr Sharkida 
tutgan  urni.  Davlat  boshqaruvi.  Soliklar.  Yerga  egalik  shakllari.  O‘zbek  davlatchiligi  tarixida 
Xorazmshox-Anushteginiylar davlatining tutgan urni.