Ijtimoii pedagogika

Bu ishlar ikki shaklda amalga oshiriladi:

Bevoeita bolaning o‘zi bilan olib boriladigan ishlar;

Bolaning ijtimoiy muhit bilan aloqasida vositachilik qilishi.

Ijtimoiy pedagogikaning asosiy kategoriyalaridan biri bo‘lgan ijtimoiy ta’lim kategoriyasi ikki tomonlama xususiyatga ega. Birinchidan, ijtimoiy ta’lim — bu bolaning ijtimoiy- lashuviga yordam beruvchi ijtimoiy bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish jarayonidir. Ikkinchidan, ijtimoiy ta’lim — bu ijtimoiy sohada ishlash uchun maxsus tayyorgarlik ko‘rish jarayonidir.

Ijtimoiy pedagog faoliyatining ob’ekti jamiyatga moslashish jarayonidagi yordamga muhtoj bolalar va yoshlardir. Bu toifaga intellektual, ruhiy, ijtimoiy nuqsoni bor bolalar, shuningdek, jismoniy, ruhiy yoki aqliy shakllanishi buzilgan bolalarning katta qismi (ko‘zi ojiz, kar-soqov, aqtiy ojiz bolalar) kiritiladi. Ular jamiyatning alohida mehriga muhtojdir.

Agar bolaning jamiyatdagi shakllanishi normal kechsa, unda ijtimoiy pedagog yordami zarur bo‘lmaydi. Bordi-yu, ota-onalar va maktab uning shakllanishi, tarbiyalanishi va ta’lim olishini ta’minlay olmasa, u holda ijtimoiy pedagog xizmati kerak bo‘ladi. Ijtimoiy pedagog faoliyati mazmunini to‘liqroq tasavvur qilish maqsadida upish pedagogik faoliyat bilan qiyosiy jadvalini ko‘rish mumkin.

Kti&iuii	(PcnfiYK»t	Faguniai		FsA&411Ya.ChG &1ЫLYa?
ijiii&iitxiN	.■^IN l IIL^U	• f L'lWlHdlVJ		Virtltpit./iitH
				WUCCniWHIf/
		iiaanyp in	Jjb^i'lu^1	JirhJAUr
fiptsht	tijrovыyu			1V TTbYLYdjnMI
	AT Nit/	Mti
Izxpgi-	Etitd	MiDTitaAU	Ij:pgimvii-	Tll\4UM lgdoxt P-
.VD(Vfi	ahtiNaMQUii-	■j c'-J’i Tji-'-i-11 gl -		./iipfr lo-
jchYachtlk	zaichchviaa	jyatkitya		iTiWrilF,'
	t		fain	iwiniwwft i a

Ijtimoiy pedagog faoliyatining maqsadi bolaning ruhiy yengilligi va xavfsizligi uchup shart-sharoit yaratish, upish oilasi, maktabi va atrofidagi unga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi omillardan ogohtantiruvchi va ularni yengib o‘guvchi ijtimoiy, huquqiy, ruhiy, tibbiy va pedagogik muammolarini kompleks ravishda hal etish maqsadida turli mutaxassislar (ruhshunoslar, tibbiy xodimlar, ijtimoiy xodimlar va yuristlar) hamda ma’muriy organlar va idoralarning (ta’lim, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy himoya sohasidagi) mazkur masalaga yo‘naltirilgan say’-harakatlarini muvofikdashtirib turishda vositachi bo‘la olishi kerak.

Ijtimoiy pedagog faoliyati keng qamrovlidir. Quyida ularning ayrimlariga to‘xtalamiz.

Ijtimoiy pedagog faoliyatidagi muhim yo‘nalish — bu BMT konvensiyasida e’lon qilingan bolaning yashashga, sog‘lom shakllanishga, ta’lim olishga, o‘z qarashlarini erkin ifoda etishga, kamsitishning har sanday turidan himoyalashga qaratilgan xuquqtarini himoya qiligsdir.

Ijtimoiy pedagog faoliyatidagi yana bir yo‘nalish — bu bolani shakllanishiga ko‘maklashuvchi ijtimoiy loyihalar va dasturlar, xususiy tashabbuslarni ishlab chiqishda ishtirok etishdir.

Ijtimoiy pedagogik faoliyat — o‘z ichiga pedagogik faoliyatni ham qamrab olgan ijtimoiy mehnat bo‘lib, bola (o‘smir)ga o‘zini va ruhiy holatini shakllantirishda yordam berish, oila, maktab va jamiyatda normal munosabatlar o‘rnatishiga yo‘naltiriladi.

Ijtimoiy pedagogning barcha faoliyati vositalar yordamida amalga oshiriladi. Bular safiga maqsadga erishigssa zarur bo‘ladigan barcha harakatlar, predmetlar, qurollar, usullar va texnologiyalarni kiritish mumkip.

Ijtimoiy pedagogning shaxsiy tavfsifnomasi ko‘rib chiqi- ladigan bo‘lsa, avvalo mazkur faoliyat sub’ektini — o‘z sohasini mukammal biluvchi mutaxassisni belgilab olishimiz zarur bo‘ladi. U bola hayotidagi ijtimoiy va botiniy qiyinchiliklarni chuqur farqtay biladi va unga yordamga kela oladi. U umumnazariy va maxsus bilimlarga, malaka va ko‘nikmalarga, ma’lum darajadagi qobiliyatga ega bo‘lishi kerak.

Bu qobiliyatlarga: kuzatuvchanlik, vaziyatda tez yo‘lga tusha bilish, fahm-farosat bilan seza olish, o‘zini boshqa odam o‘rniga qo‘ya o lit va uning hissiyotlarini tushuna bilish, o‘zini boshqara o lit va refleksiya (fikr yuritib uni tahlil qilish)ni kiritish mumkin. Shuningdek, ijtimoiy pedagog dshkashlik, odamlar bilan ishlay olish, qishqqoplik, o‘z fikrini o‘tkaza olish, bahsli vaziyatlarda yo‘l topa bilish, tirishsoslik kabi ijtimoiy sohaning barcha xodimlariga xos xususiyatlarga ham ega bo‘lmog‘i darkor.

Xorijiy tadqiqotchilar ham pedagogning individual-ruhiy xususiyatlari to‘g‘risida o‘z fikrlarini bildiradilar. Masalan, Buyuk Britaniyalik olimlar bunday xususiyatlar qatoriga yuqori darajadagi ahliy salohiyatga egalik, tartiblilik va o‘z-o‘zini boshsara bilish, jismonan kuchlilik, odamlarga qiyin vaziyatlarda yordam bera olish, chidamlilik, sezgirlik kabi xislatlarni kiritadilar.

AQTTTning mashhur psixologlaridan sanalgan J. Xoland o‘zining «o‘ziga yo‘naltirilgan sidiruv» metodikasida ijtimoiy soha kasbi egasiga xos xususiyatni ko‘rsatgan. Bular: realistlik (haщoniylik), tadsisotchilik, artistlik, ijtimoiylik, tadbirkorlik, konventsional xususiyatlardir. U ijtimoiy pedagogga xos insonparovarlik, ideallik, mas’uliyatlilik, axloqlilik, xushmuomalalik, iliqlik, odoblilik, o‘zgalarni do‘st tuta olish kabi xususiyatlarni ham ko‘rsatadi.

Ijtimoiy pedagog kasbi insonlar o‘rtasidagi munosabatlar tizimida faoliyat yurituvchi ko‘pqirrali soha bo‘lib, pedagogning qaysi igsda ishlashidan qati nazar odamlar bilan va avvalo bolalar bilan ishlashga yo‘naltirilgan. Muloqot jarayonida pedagog ko‘plab ruhiy og‘irlik va charchoqni o‘zida sinashiga to‘g‘ri keladi. Shu bois uning asab tizimi ham mustahkam bo‘lishi darkor. Bu narsa unga ijtimoiy-pedagogik, ruhiy-terapevtik jarayonlarda emotsional qiyinchiliklar bilan to‘qnashuvida yordam beradi.

Ijtimoiy pedagogga xos yana bir xarakter «Men — obrazidir». Bu narsa pedagogning o‘ziga nisbatan ijobiy munosabatda bo‘lishini hamda boshqalar tomonidan o‘ziga yuqori baho berilishini ifodalaydi. Mazkur xarakter pedagogga boshqa odamlar bilan erkin muloqot imkonini beradi.

Ijtimoiy pedagogning quyidagi shaxsiy fazilatlarini alohida ajratishimiz mumkin:

Insoniylik xususiyatlari (mehribonlik, boshqalar manfaatini ustun qo‘yish);

ruhiy tahtilchilik xususiyatlari (o‘zini idora qila olish, o‘ziga tanqidiy qarash, o‘zini baholay olish);

ruhiy-pedagogik xususiyatlar (kirishuvchanlik, gapga chechanlik).

Yuqorida keltirilgan xususiyatlar bilan tanishar ekanmiz, har qanday odam ham ijtimoiy pedagogik faoliyatni olib borish qobiliyatiga ega bo‘lavermasligiga ishonch hosil qilamiz.

Har bir pedagogning kasbiy omilkorligi, ya’ni uning o‘z faoliyatini olib borishga amaliy va nazariy tomondan tayyorligi me’yoriy-xukuqiy hujjatlar yordamida tartibga solinadi. Mazkur hujjatlar o‘z ichiga mutaxassis pedagogning kasbiy majburiyat- larini, mehnat tavsifnomasini, bilim va malakasini oladi.

Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyat tuzilmasi. Har qanday faoliyat o‘z tuzilmasiga egadir. Ular faoliyat elementlarining o‘zaro bog‘liqshgini va o‘zaro shartlarini aniqtaydi. Ijtimoiy pedagog faoliyati tuzilmasi quyidagi komponentlardan iborat: sub’ekt (faoliyatni amalga oshiruvchi tomon), ob’ekt (faoliyat yunaltirilgan tomon), maqsad (faoliyat orqali nimaga intilinadi), vazifa (faoliyat orqali nimalar amalga oshiriladi), vositalar (faoliyat qaysi usul yoki texnika yordamida amalga oshiriladi).

«Kasbiy majburiyatlar» — bolalarni ijtimoiy himoyalash, qo‘llab-quvvatlash, hamda bu borada xizmat ko‘rsatuvchi muassasalar to‘g‘risida zarur axborotlar bilan ta’minlashni o‘z ichiga oladi.

«Ijtimoiy pedagogdan suyidagicha kasbiy bilimlar talab etiladi:

O‘z faoliyatining me’yoriy-huquqiy asosini (qonunlar, farmonlar, qarorlar va yo‘riqnomalar), ijtimoiy pedagogika nazariyasi va tarixini, turli muhitlarda turli toifa bolalari bilan ishlashning metodikasini va texnologiyasini, bola shaxsini, upish jismoniy, ma’naviy va ijtimoiy shakllanishini o‘rganuvchi psixologiyami', odamlarning uyushma va guruhlari (oila, maktab va mehnat jamoasi) ni o‘rganuvchi sotsiologiyani; o‘z kasbiy tadqiqot faoliyatini ijtimoiy boshqarish va rejalashtirish metodini biliщsa quyidagi kasbiy malakalar talab etiladi: Tahlil qila olish qobiliyati. Bolaning shakllanishida unga muhitning salbiy va ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi harakatlarini anikdab, tahtil qila bilish;