Ijodkor o‘qituvchi jurnali

IJODKOR O‘QITUVCHI JURNALI
 
5 YANVAR / 2022 YIL / 14 – SON 
91 
Fe'l ko'p ma'noli bo'lganda, u bir ma'nosiga ko'ra o'timli, boshqa ma`nosiga ko'ra
o'timsiz bo'lishi mumkin.
Masalan: kitob o'qiydi - o'timli, maktabda o'qiydi - o'timsiz.
4
Qo`shma fe`llarda o`timli va o`timsizlik ma`nosi yetakchi qismga qarab
bo`linadi. Masalan:
aytib berdi, yozib chiqdi, ko`ra boshladi
qo`shma fe`llarda
aytib,
ko`ra, yozib
yetakchi qismning o`timli ekanligi shu fe`llarning o`tmli ekanligini
ko`rsatadi. Aksincha, qo`shma fe`llarning yetakchi qismi o`timsiz fe`ldan bo`lsa,
butun qo`shma fe`l o`timsiz bo`ladi:
o`sa boshladi, quvonib ketdi, kulib qo`ydi
kabi.
5
Xulosa qilib aytadigan bo`lsak fe`l turkumiga oid barcha hodisalarning mohiyatini
to`la bayon etish, ularning kelib chiqish asosini to`laqonli ochib berish juda katta
hajm talab etadi. Shunga qaramay biz bugungi maqolamizda fe`l so`z turkumi ,
o`timli va o`timsiz fe`llarning ma`no tuzilishi haqida biroz bo`lsada ma`lumot
bera oldik deb o`ylayman.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI: 
1.
Hojiyev A. Fe`l. Toshkent: ―Fan‖ nashriyoti, 1973 y 
2.
Hamroyev M. Muhamedova D. Shodmonqulova D. G`ulomova X. Yo`ldosheva 
Sh. Ona tili. Toshkent: ―iqtisod –moliya‖ 2007 y 
3.
Sodiqova M. Fe`l stilistikasi. Toshkent: ―Fan‖ nashriyoti, 1975 y 
4
Hamroyev M. Muhamedova D. Shodmonqulova D. G`ulomova X. Yo`ldosheva Sh. Ona tili. Toshkent: “iqtisod –
moliya” 2007 y-126 b. 
5
Hamroyev M. Muhamedova D. Shodmonqulova D. G`ulomova X. Yo`ldosheva Sh. Ona tili. Toshkent: “iqtisod –
moliya” 2007 y-126 b. 

---

IJODKOR O‘QITUVCHI JURNALI
 
5 YANVAR / 2022 YIL / 14 – SON 
92 
OLAMNING TUZULISHI PAYDO BO‘LISHI VA TARAQQIYOTI HAQIDAGI 
GO‘YALARIGA OID BA‘ZI MULOHAZALARI 
Salimova Lola Ro‘ziboyevna 
Xorazm viloyati Xozarasp tumani
16 sonli geografiya fani o‘qituvchisi 
Annotatsiya: 
Mazkur maqolada Olamning paydo bo‘lishi haqidagi fikrlar va izlanishlar 
orqali bizga malim bo‘lgan g‘oyalar va qarashlarni yanada kengroq va chuqurroq o‘rganishga 
va yoritishga harakat qilindi. 
Kalit so‘zlar: 
Olam tushunchasi, litosfera, atmosfera, gidrosfera, biosfera, noosferalar, 
Quyosh, Oy,Pifagor, Aflotun, Geliosentrik, A l-Farg‗oniy , Beruniylar, Galiley, Yer shari, 
Xarita, Somon yo‗li. 
Olam — bizni o‗rab turgan, cheksiz makon va zamonda yastanib yotgan moddiy dunyo 
— borliq. Olam ko‗zga ko‗rinmas o‗ta kichik zarrachalardan to zamonaviy teleskoplar 
yordamida kuzatish mumkin bo‗lgan barcha jism (materiya)lardan iborat.
Hozir kuzatish mumkin bo‗lgan Olamda taxminan yuz milliard galaktika va ularning har 
birida o‗rta hisobda yuz milliard yulduzlar bor. Biz yashab turgan galaktikalardan biri Somon 
yo‗li bo‗lib, u Quyosh kabi 150 milliarddan ortiq yulduzlar va yulduzlararo fazodan iborat. 
Shuningdek, har bir yulduz Quyosh tizimidagi 9 ta sayyoralar kabi planetalardan tashkil 
topgan. O‗z navbatida, sayyoralar ko‗p yoki o‘z tabiiy yo‗ldoshlarga ega bo‘lmadi. Masalan, 
Yerning tabiiy yoldoshi bitta — Oy, Marsniki — ikkita, Saturnniki — 16 ta. 
Yer Olamning noyob qurilmasi. Uning asosiy xususiyati magnit maydoni, geografik 
qobiq, litosfera, atmosfera, gidrosfera, biosfera, noosferalarning mavjudligidir. Inson ham ona 
tabiatning noyob va takrorlanmas hosilasiki, hozirgacha Yerdan boshqa Olamning biror joyida 
tirik mavjudotning borligi aniqlanmagan. Aytilganlar bizni o‗rab turgan Olamning 
takrorlanmas rang-barangligi, o‗ziga xosligidir. Olam tushunchasining shakllanishi 
odamzodning paydo bolishi va ular ongining taraqqiyoti bilan chambarchas bog‘liqdir. Bu 
borada olimlar turlicha fikrva mulohazalarni bildirganlar. Arxeolog olimlarning fikriga 
qaraganda, qadimgi „uddaburon odam―lar 3,5 — 2,6 mln yil m uqaddam Afrika materigida 
paydo bo‗lgan. Ular uchun Olam tushunchasi o‗zlari yashab turgan joy, ko‗rgan va bilgan 
narsalardan iborat bo‗lgan. Lekin aqlli inson (homosapiens) taxminan 50 — 40 ming yil avval 
paydo bo‘lgan. Bu davrda odamlar toshdan qurol yasashni, olovdan foydalanishni, eng 
asosiysi gapirishni o‗zlashtira boshlaganlar. 
Aytilganlardan insonlarning Olam to‗g‗risidagi tushunchalari tobora o‗zgarib borganligini 
anglash mumkin. Dastlab o‗zlari yashab turgan va nigohi yetgan joy ular uchun Olam bo‗lsa, 
keyinchalik, hayot ehtiyojlari tufayli uzoqdagi hududlarga borishi, ko‗chib yurishi bilan 
ularning Olami ham kengaya borgan. Odamlar tomonidan yozuvning ixtiro qilinishi inson 
ongi — tafakkurining taraqqiyotidagi buyuk inqilob deb atash mumkin. Negaki ular o‗zlarini 
o‗rab turgan narsa va hodisalarni yozib qoldirish imkoniyatiga ega bo‗ladilar. Italiyalik olim 
Silvana Daniyelening fikricha, odamlar butun so‗z yoki tushunchani ifodalovchi so‗z belgilarini 
miloddan 12 ming yil muqaddam, ehtimol undan ham oldin yaratgan. Bu yozuvda bitilgan 

---