Iii qism. Musiqa asarlari tahlili 1-mavzu. Musiqiy shakl va uning umumiy asoslari

10-mavzu. OPERA,ORATORIYA, KANTATA
1.Umumiy tavsif.
Opera. Musiqa, matn va sahna harakatlari bilan birlashtirilgan murakkab sintetik asar opera deb ataladi. Operada musiqa nafaqat she’riyat qoidalari, balki mazkur asarning sahna dramaturgiyasi xususiyatlari bilan bog‘liq bо‘ladi. Musiqa opera asosi sanaladi. Opera xarakteri musiqa dramaturgiyasi qonunlari bilan belgilanadi.
Opera – musiqaning barcha kо‘rinishlari : solo, ansambl va xor bо‘lib kuylash, raqs, harakatlarga cholg‘u jо‘rligi, mustaqil cholg‘u musiqasi kabilar о‘z ifodasini topgan musiqiy asarning yagona turidir.
Opera idrok etishning davomiyligiga kо‘ra cholg‘u musiqasining barcha turkumli shakllaridan ustunlik qiladi.
Opera matni libretto deb yuritiladi. Libretto – musiqa asari talablariga moslashtirilgan dramatik asarni qayta ishlash natijasida yaratiladi (Chaykovskiyning “Yevgeniy Onegin” operasi librettosi Pushkinning she’riy romani asosida yozilgan).
Opera, ma’lum syujetga asoslangan har qanday sahna asari kabi, akt (parda), kartina (kо‘rinish), sahnalarga bо‘linadi. Opera asari yaxlitligiga, avvalo, sof musiqiy vositalar hisobiga erishiladi. Yaxlitlikni yaratishda takrorlar va bir yoki bir necha asosiy musiqiy mavzuni rivojlantirishning turli usullari asos bо‘lib xizmat qiladi..
Bunday mavzular hamma vaqt ishtirokchi shaxslar tavsifi bilan bog‘liq va leytmotiv, leytmavzu, leytxarakteristika deb ataladi.
Opera ichidagi pardalar boshqa syujetli sahna shakllari pardalari bо‘ysunadigan qonunlar bо‘yicha о‘zaro nisbatlanadi: syujetni, asosiy qatnashchilar xarakteri va ularning о‘zaro munosabatlarini ekspozitsiyalash(kо‘rsatish) birinchi aktda rо‘y beradi, yechim oxirgi aktda, voqealar va xarakterlar rivoji о‘rta pardada.
Musiqiy dramaturgiya asosida, odatda, ikki musiqiy obraz konflikti (ziddiyati) yoki ularni qarama-qarshi qо‘yish yotadi, bu intonatsion dramaturgiyada – asarning asosiy elementlari tо‘qnashuvi va rivojlanishida о‘z aksini topadi. Operaning ta’sir kuchi aynan musiqiy dramaturgiya keskinligi bilan belgilanadi.
Istalgan turkumli musiqiy asarda bо‘lgani kabi operada ham kо‘plab alohida kulminatsiya (mazkur sahna, vaziyat, nomer va h.k. uchun kulminatsiya) bо‘lishi mumkin. Asarning umumiy kulminatsiyasi (avji) kо‘p hollarda operaning sо‘nggi kо‘rinishlaridan (kartina) biriga tо‘g‘ri keladi.