Iii-kurs V- semestr

3. Jins va insonning jinsiy munosabatlari - bu seksuallik bo’lib, inson shaxsining har tomonlama yoritib beradi.
1) Seksuallik va seks tushunchalari orasidagi farq.
2) Jinsiy munosabat - bu hayot. Ular o’z mavqeyini belgilab olishlari talab etiladi.
3) Seksuallikni rivojlanishi va tasnifi:
A ) Biologik jins.
- Genetik jins
- Gonadali jins
- Morfologik jins.
B ) Ijtimoiy-madaniy jins (gender)

• 
  Genderning kelib chiqishi.
  

Feministik harakatning ikkinchi to’lqini 20 asrning 70 yillarida boshlandi. Bunda qonun bo’yicha erkak va ayolning teng huquqligi ryal hayotga (ayol turmushga chiqqandan so’ng uy bekasiga aylanadi) to’g’ri kelmayotganiga ahamiyat beradigan ayollar paydo bo’ldi. Shuning oqibatida bu harakat rivojlanib, ularning asosiy maqsadlaridan biri, ayolning iqtisodiy va ijtimoiy mustaqilligiga (yoki erkinligi) erishish bo’ldi.Ingliz psixologiyasi va sotsiologiyasi sohasida birin-ketin biologik jinsni, jinsiy hususiyatlarga ega bo’lgan genderni ajratish bo’yicha tekshirish natijalari bosilib chiqildi. Gender - jinsiy hususiyatlarni ijtimoiy tomondan o’zini anglash shakllanishi jarayonida kelib chiqadi.Jinsiy identifikatsiya uchun inson o’zini erkak yoki ayol sifatida anglab yetishi asosiy omil hisoblanadi. Tarixiy davr yoki jamiyatga nisbatan biror bir jinsni "erkaklik" va "ayollik" tushunchalarining mazmuni kuchli farqlanadi.Hayot tarzining tafovutini u yoki bu jinsning faqat biologik hususiyatlariga qarab tushuntirish mumkin emas. Shuning uchun ijtimoiy, madaniy va psixologik hususiyatlarni o’z ichiga olgan "gender" tushunchasi kelib chiqdi. Feminizm - ayollarning ozodligi va erkaklar bilan tenghuquqligi g’oyalariga asoslangan harakatdir.

• 
  Gender va jins.(jinsiy tafovutning 4 ta bosqichi)
  

a) biologik jinsiy tafovut
Sog’lom fikrlash nuqtai nazarida, inson tug’ilishi bilan erkak yoki ayol jinsiga tegishli ekanligi ma'lum bo’ladi. Biroq, jinsiy tafovut biologik tarafdan aniq bo’lmasligi mumkin, chunki jinsiy tafovutlar serqirradir. Insonning xromosomalaridagi tafovutni ko’rib chiqsak: XX- ayol jinsini belgilaydi, XY

• 
  erkak jinsini belgilaydi, XXY- XO xromosomalar birligida - erkak va ayol jinsini tuzilishiga ega bo’lgan jinsiy nuqsonli jins - germofroditizm yuzaga keladi. Jinsiy identifikatsiya jarayonida u yoki bu tomonga oqishlar kuzatilishi mumkin.
  

XX xromosomalar birligi bo’lganda, har doim ham ayollarga xos gavda tuzilishi shakllanmasligi mumkin.
Jismoniy jinsiy tafovutni aniqlash uchun har-hil belgilar mavjud, bular tashqi va ichki jinsiy a'zolarning tuzilishi, jinsiy gormonlar va boshqalar. Bundan ko’rinib turibdiki, biologik tarafdan insonni erkak va ayol jinsiga tegishli ekanligini aniqlab bo’lmaydi.
v) Seksuallik
- Geteroseksuallar
- Gomoseksuallar
- Biseksuallar
Inson jinsiy moyilligini shakllanish jarayoni yaxshi o’rganilmagan. Biroq jinsiy moyillikka irsiyat va hayot-davomidagi hususiyatlar ta'sir etadi degan tushuncha mavjud.
s) Jinsiy rollar (erkak va ayol orasidagi jinsiy tafovut)
*Genderni shakllanish jarayoni
- Ilk chilla davri: Bola tug’ilganda atrofidagi kattalar uning jinsini tashqi jinsiy a'zolari tuzilishiga qarab aniqlaydilar. (biologik tafovut)

• 
  Ilk bolalik davri: Emizikli go’daklarda jinsiy identifikatsiya boshlanadi. Qiz bolalar o’zlarining onasi bilan bir xil jinsga, o’g’il bolalar esa otalari bilan bir xil jinsga tegishli ekanliklarini biladilar. Jinsiy muayyanlik 3 yoshlarga borib shakllanadi va u shaxsning chuqur taraflarida o’chmas iz qoldiradi, shuning uchun buni o’zgartirish qiyin kechadi.
  
• 
  Jinsiy yetuklik davri: Ba'zi hollarda insonlar yetuklik davrida ham, ayol yoki erkak jinsiga mansubligiga shubha qiladi. Bunday insonlarda jinsiy muayyanlikni buzilishi (jinsiy disforiya sindromi) kuzatiladi.
  
• 
  Jinsiy ob’yektni shakllanishi - gomoseksualizm, biseksualizm.