Iii bob. Kelgusida xarid logistikasi samaradorligi asosida zangiota logistika markazini rivojlantirish istiqbollari

3.2. Korxonada ishlab chiqarish logistikasi samaradorligini oshirishning tashkiliy omillari
Logistik yondashuv bilan boshqaruv ob'ekti oxirigacha bo'lgan moddiy oqimdir. Shu bilan birga, materiallarni tashuvchi zanjirning bo'g'inlari bo'lgan korxonalarning izolyatsiyasi asosan yakuniy material oqimini muvofiqlashtirilgan boshqarish maqsadida yengib o'tiladi. Kerakli yuk kerakli joyga, kerakli vaqtda, kerakli miqdorda, kerakli sifatda kela boshlaydi. Materiallar oqimining butun zanjir bo'ylab harakatlanishi minimal xarajatlar bilan amalga oshirila boshlaydi.
Mikro darajada, ma'lum bir moddiy oqim ketma-ket o'tadigan zanjir, ko'pincha bitta korxonaning turli xizmatlaridan iborat bo’ladi. An'anaviy yondashuvda korxona ichidagi material oqimini oxirigacha yaxshilash vazifasi qoida tariqasida, har qanday bo'lim uchun ustuvor qiymatga ega bo’lmaydi. Logistik yondashuv bilan korxonada xizmat taqsimlanadi va katta huquqlarni oladi, uning ustuvor vazifasi yakuniy moddiy oqimlarni boshqarishdir, ya'ni tashqaridan keladigan oqimlar ta'minot xizmati omborlari, ishlab chiqarish sexlari, tayyor mahsulotlar orqali o'tadi. Natijada korxonadan chiqishda material oqimining ko'rsatkichlari boshqarilishi mumkin bo'ladi. Umuman olganda, moddiy oqimlarni boshqarishga logistik yondashuvning an'anaviy yondashuvdan tubdan farqi ilgari bir-biridan farq qiladigan moddiy oqimlarni boshqarishning yagona funktsiyasini taqsimlashdan iborat; material o'tkazuvchi zanjirning alohida bo'g'inlarini yakuniy material oqimlarini samarali boshqarishni ta'minlaydigan yagona tizimga texnik, texnologik, iqtisodiy va uslubiy integratsiyada.
Iqtisodiyotda moddiy oqimlarni boshqarish jarayonida juda ko'p turli xil muammolar hal qilinadi. Bular talab va ishlab chiqarishni, demak, transport hajmini prognozlash vazifalari; material oqimlarining optimal hajmlari va yo'nalishlarini aniqlash; saqlash, qadoqlash, tashish va boshqalarni tashkil etish. Moddiy oqimlar ma'lum mahsulotlar ishlab chiqaradigan va iste'mol qiluvchi, ma'lum xizmatlarni ko'rsatadigan yoki foydalanadigan turli korxona va tashkilotlarning faoliyati natijasida shakllanadi. Shu bilan birga, materiallar oqimini boshqarishda quyidagi korxona va tashkilotlar asosiy rol o'ynaydi:

• 
  Jamoat transporti kompaniyalari, turli ekspeditorlik kompaniyalari;
  
• 
  Korxonalar ulgurji savdo tovarlar bilan logistika operatsiyalari kompleksini amalga oshirish;
  
• 
  Tovarlar bilan ishlamaydigan, lekin ulgurji aylanmani tashkil etish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatuvchi tijorat va vositachi tashkilotlar;
  
• 
  Xom ashyo va tayyor mahsulotlar uchun omborlari turli xil ishlab chiqarish korxonalari logistika operatsiyalari.
  

Ushbu korxona va tashkilotlarning sa'y-harakatlari bilan moddiy oqimlar shakllantiriladi, tovarlar harakati jarayoni bevosita amalga oshiriladi va nazorat qilinadi. Logistika jarayonining sanab o'tilgan ishtirokchilarining har biri logistika funktsiyalari guruhini amalga oshirishga ixtisoslashgan. Bunday holda, keyingi "funksiya" atamasi ushbu harakatlarning maqsadi nuqtai nazaridan bir hil bo'lgan va aniq maqsadga ega bo'lgan boshqa harakatlar majmuasidan sezilarli darajada farq qiladigan harakatlar majmuini anglatadi. Logistika funksiyasi kengaytirilgan guruh logistika tizimining maqsadlarini amalga oshirishga qaratilgan logistika operatsiyalari. Bu funksiyalarning har biri anchagina bir xil (maqsad nuqtai nazaridan) harakatlar majmuasidir. Masalan, iqtisodiy aloqalarni shakllantirish bo'yicha barcha tadbirlarning yakuniy maqsadi logistika jarayonining turli ishtirokchilari o'rtasida biznes sheriklik munosabatlarini o'rnatish, ya'ni makrologik tizimlar elementlari o'rtasidagi aloqalarni shakllantirishdir.
Logistika funksiyalari va iqtisodiy faoliyatni an'anaviy tashkil etishda amalga oshiriladigan shunga o'xshash funksiyalar o'rtasidagi tub farq, birinchi navbatda, ularning bir-biri bilan chuqur tizimli o'zaro bog'liqligidadir. Dinamik o'zgaruvchan vaziyat bir qator korxonalar uchun logistika xizmatini yaratishga ob'ektiv ehtiyojni keltirib chiqaradi, ularning yo'qligi xaridlar, saqlash, narxlar, zaxiralar, muddatlarda tasodifiylik va nomuvofiqlikka olib keladi. Amalda, bu logistika funksiyasi turli xizmatlar bo'ylab "tarqalgan" degan ma'noni anglatadi. Masalan, ishlab chiqarish korxonasining bir bo'linmasi materiallarni xarid qilish bilan, ikkinchisi zaxiralarni saqlash bilan, uchinchisi esa tayyor mahsulotlarni sotish bilan shug'ullanadi.
Logistika yondashuvi barcha operatsiyalarni yagona faoliyat sifatida boshqarishni o'z ichiga oladi. Buning uchun korxonada etkazib beruvchi bilan shartnoma munosabatlarini shakllantirishdan boshlab tayyor mahsulotni xaridorga yetkazib berishgacha bo'lgan moddiy oqimni boshqaradigan maxsus logistika xizmati ajratiladi.¹
Logistika va marketing o'rtasidagi eng muhim aloqa. Marketing xizmati tomonidan ishlab chiqarish korxonasida hal qilinadigan quyidagi vazifalar mavjud:

• 
  atrof-muhitni tahlil qilish va bozorni o'rganish;
  
• 
  iste'molchi tahlili;
  
• 
  tovarlarni rejalashtirish, ishlab chiqarishning assortiment ixtisoslashuvini aniqlash;
  
• 
  xizmatlarni rejalashtirish, xizmatlarni eng foydali sotish uchun bozor xatti-harakatlarini optimallashtirish.
  

Agar birinchi ikkita vazifani marketing xizmati logistika xizmati ishtirokisiz hal qila olsa, uchinchi va to'rtinchi vazifalarni birgalikda hal qilish kerak. Logistika xizmatining vazifasi ishlab chiqarishni xom ashyo bilan ta'minlash, inventarizatsiyani boshqarish, tashish, barchasi yangi turdagi mahsulot sharoitida bo'ladi. Marketing logistika xizmatining jismoniy tarqatish talablari uchun qat'iy asosni belgilaydi. Ushbu talablar logistika tizimi tomonidan qondiriladi. Umuman olganda, korxonada logistika va marketing xizmatlarining faoliyati bir-biri bilan chambarchas bog'liq.
Korxonadagi logistika xizmati ishlab chiqarishni rejalashtirish bilan yaqindan hamkorlik qiladi. Buning sababi shundaki, ishlab chiqarish xom ashyo, materiallar, butlovchi qismlarni o'z vaqtida ma'lum miqdorda va ma'lum sifatda yetkazib berishga bog'liq. Shunga ko'ra, moddiy oqimning o'tishini ta'minlaydigan (shuning uchun korxonani etkazib berishni tashkil etuvchi) korxonaning logistika xizmati mahsulot ishlab chiqarishga kirish to'g'risida qaror qabul qilishda ishtirok etishi kerak, chunki u ishlab chiqarishni resurslar bilan ta'minlashi kerak.
Boshqa tomondan, logistika tayyor mahsulotlarni sotishni tashkil etish jarayonida ishlab chiqarish bilan o'zaro ta'sir qiladi. Amalga oshirish jarayonida moddiy oqimlarni boshqarish va sotish bozori haqida to'liq ma'lumotga ega bo'lgan logistika xizmati, albatta, tayyor mahsulotlarni chiqarish jadvallarini shakllantirishda muhim rol o’ynaydi.² Logistika xizmatining muhim vazifasi xomashyo va butlovchi qismlarni ustaxonalarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ish joylariga yetkazib berish va ishlab chiqarilgan mahsulotlarni saqlash joylariga o‘tkazishdir. Ushbu funksiyani amalga oshirishda ishlab chiqarishning logistika bilan zaif o'zaro bog'liqligi turli sohalarda zaxiralarning ko'payishiga olib keladi, ishlab chiqarishga qo'shimcha yuk yaratadi.
Yetkazib beruvchini tavsiflovchi va butun logistika jarayonini tashkil etishga ta'sir qiluvchi asosiy ko'rsatkichlardan biri etkazib beriladigan mahsulot sifati hisoblanadi. Sifatning maqbul darajasini aniqlash, shuningdek, unga rioya etilishini nazorat qilish ham korxona moddiy-texnik ta'minoti xizmati va ishlab chiqarishni rejalashtirish xizmatining birgalikdagi vazifasidir.
Korxonada moddiy boshqaruv faoliyati odatda yuqori xarajatlar bilan bog'liq. Shunga ko‘ra, logistika xizmati faoliyati moliya xizmati faoliyati bilan chambarchas bog‘liqdir. Masalan, zaxiralarning maqbul hajmlarini aniqlashda logistika xizmati, albatta, nafaqat iqtisodiy hisob-kitoblarga, balki korxonaning real moliyaviy imkoniyatlariga ham tayanadi. Logistika va moliyaviy xizmatlarning birgalikdagi qarorlari logistika jarayonlarini ta'minlash uchun asbob-uskunalar sotib olishda ham qabul qilinadi. Transport va saqlash xarajatlarini nazorat qilish va boshqarish birgalikda amalga oshiriladi.

1^ Lunev V.L. Firma boshqaruvi taktikasi va strategiyasi. - M .: Finpress, 2003 yil.

2^ Mate E., Tixie D. Korxonaning moddiy-texnik ta'minoti. Moskva: Taraqqiyot, 1993 yil.