Iii bob. Kelgusida xarid logistikasi samaradorligi asosida zangiota logistika markazini rivojlantirish istiqbollari

III BOB. KELGUSIDA XARID LOGISTIKASI SAMARADORLIGI ASOSIDA ZANGIOTA LOGISTIKA MARKAZINI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI.

3.1 Zangiota logistika markazida servis xizmatini yaxshilash asosida eksport salohiyatini oshirish yo’llari.

Ishlab chiqarishni tashkil etishning logistika kontseptsiyasi quyidagi asosiy qoidalarni o'z ichiga oladi: ortiqcha zaxiralardan bosh tortish; asosiy va transport va ombor ishlarini bajarish uchun ortiqcha vaqtni rad etish; xaridorlardan buyurtma bo'lmagan qismlar seriyasini ishlab chiqarishni rad etish; uskunalarning ishlamay qolishini bartaraf etish; nikohni majburiy bekor qilish;
etkazib beruvchilarni qarama-qarshi tomondan xayrixoh sheriklarga aylantirish.
Logistikadan farqli o'laroq, ishlab chiqarishni tashkil etishning an'anaviy kontseptsiyasi quyidagilarni nazarda tutadi: hech qachon asosiyni to'xtatmang
uskunalar va ulardan foydalanish koeffitsientini yuqori darajada ushlab turish; iloji boricha katta miqdordagi mahsulotlarni tayyorlash mumkin.
An'anaviy kontseptsiya "sotuvchi bozori" sharoitlariga, logistika kontseptsiyasi esa "xaridor bozori" sharoitlariga eng mos keladi. Talab taklifdan oshib ketganda, siz ishlab chiqarilgan mahsulotlar partiyasining sotilishiga ishonchingiz komil bo'lishi mumkin, shuning uchun uskunalar maksimal darajada yuklanadi. Bundan tashqari, ishlab chiqarilgan partiyaning kattaroqligi mahsulotning birlik narxini pasaytiradi. Amalga oshirish vazifasi birinchi o'rinda emas.
Bozorga xaridorning ko'rsatmasi kelishi bilan vaziyat o'zgaradi. Raqobat muhitida ishlab chiqarilgan mahsulotni sotish vazifasi birinchi o'ringa chiqadi. Bozor talabining o'zgaruvchanligi va oldindan aytib bo'lmaydiganligi katta zaxiralarni yaratish va saqlashni amaliy emas. Shu bilan birga, ishlab chiqaruvchi endi bitta buyurtmani o'tkazib yuborish huquqiga ega emas. Shu sababli paydo bo'layotgan talabga tezda javob beradigan moslashuvchan ishlab chiqarish quvvatlariga ehtiyoj bor.
Bozor sharoitida ishlab chiqarish mahsulotlarning assortimenti va miqdorini tezda o'zgartirishga qodir bo'lsagina omon qolishi mumkin. 70-yillarga qadar. XX asrda omborlarda tayyor mahsulot zaxiralari mavjudligi sababli butun dunyo bu muammoni hal qildi. Bugungi kunda logistika ishlab chiqarish quvvati zaxirasi tufayli talab o'zgarishiga moslashishni taklif qilmoqda. Ishlab chiqarish quvvati ishlab chiqarish tizimlarining sifat va miqdoriy egiluvchanligidan kelib chiqadi. Sifat moslashuvchanligi moslashuvchan xizmat ko'rsatuvchi xodimlar va moslashuvchan ishlab chiqarish mavjudligi bilan ta'minlanadi. Uskunalar va mehnat zaxirasi bilan miqdoriy moslashuvchanlikka erishish mumkin. Masalan, Yaponiyaning ayrim korxonalarida asosiy kadrlar
ishchilarning maksimal sonining 20 foizidan ko'pini tashkil qiladi, qolgan 80 foizi vaqtinchalik ishchilar."Ishlab chiqarish" atamasi turli xil semantik sifatlarda qo'llaniladi, masalan: 1) moddiy ne'matlarni yaratishning ijtimoiy jarayoni; 2) mustaqil tashkilot; 3) yirik tashkilot yoki aktsiyadorlik jamiyatining tarkibiy qismi bo'lgan ishlab chiqarish birligi; 4) korxonada ishlab chiqarish jarayoni, shu jumladan asosiy, yordamchi va xizmat ko'rsatish jarayonlari hisoblanadi.
Birinchi holda, ishlab chiqarish turli xil ijtimoiy-iqtisodiy shakllanishlarni tavsiflash uchun ishlatiladigan mustaqil iqtisodiy kategoriya vazifasini bajaradi, ikkinchi, uchinchi va to'rtinchi holatlarda "ishlab chiqarish" tushunchasi odatda tashkilot darajasida umuman yoki uning qismi sifatida qo'llaniladi va ishlab chiqarish tizimi bilan aniqlanadi, qaysi odamlar ma'lum ishlab chiqarish munosabatlarida bo'lib, mehnat qurollari va ob'ektlaridan foydalanib, jamiyat uchun zarur bo'lgan ishlab chiqarish va shaxsiy iste'mol mahsulotlarini yaratadilar. Keng ma'noda "ishlab chiqarish" har qanday foydali mahsulotni (tovarlar, narsalar, narsalar, xizmatlar, ma'lumotlar, bilimlar va hk) yaratish bo'yicha maqsadga muvofiq faoliyatdir.
Ishlab chiqarishni tashkil etishning an'anaviy kontseptsiyasi hech qachon asosiy jihozlarni to'xtatmaslikni va har qanday narxlarda yuqori foydalanish koeffitsientini saqlab turishni nazarda tutadi; iloji boricha katta miqdordagi mahsulotlarni tayyorlash; "har ehtimolga qarshi" eng katta moddiy resurslarga ega bo'lishdir. Ishlab chiqarish jarayonining boshqa ishlab chiqarish va iqtisodiy faoliyat turlariga nisbatan maxsus holati belgilanadi ishlab chiqarish logistikasining o'ziga xos xususiyatlari asta-sekin o'zgarib turadigan moddiy oqim uchta moddiy shaklda namoyon bo'ladigan yagona soha sifatida. Kichik tizimga kirish bosqichida - xom ashyo, materiallar va butlovchi buyumlar ko'rinishida, ishlab chiqarish logistika quyi tizimidan tarqatish logistika quyi tizimiga chiqish bosqichida - tayyor mahsulotlar shaklida, ishlab chiqarish jarayonining o'zi esa - yarim tayyor mahsulotlar shaklida bo’ladi.  Shu nuqtai nazardan, integratsiyalashgan logistika samaradorlikka bevosita ta'sir ko'rsatadigan quyidagi xususiyatlarga ega:
- shakllantirish va foydalanish asosiy kompetensiyalar, bu raqobatchilarda mavjud bo'lmagan resurslarning ayniqsa samarali kombinatsiyasini nazarda tutadi;
- uzoq muddatli strategik istiqbolda barqaror asosiy vakolatlarni saqlab qolish;
- mijozlarning o'zlari uchun foyda olish qobiliyati, qo'shimcha xizmatlar uchun pul to'lashga tayyorligi.
Korxonalarda mavjud iqtisodiy mexanizm birinchi navbatda korxona ichida sodir bo'ladigan jarayonlarga e'tibor qaratadi. Uning maqsadi sotib olish va sotish o'rtasidagi narx farqini maksimal darajada oshirishdir. "Qiymat zanjiri" dan foydalangan holda integratsiyalashgan logistika yondashuvi barcha manfaatdor tomonlarga qaratilgan. Qiymat zanjirlari (ta'minot zanjirlari) ishlashning beshta yo'nalishini o'z ichiga oladi:
- etkazib beruvchilar bilan aloqa;
- iste'molchilar bilan muloqot qilish;
- bir bo'lim doirasidagi texnologik jarayonlar;
- korxona ichidagi bo'limlar o'rtasidagi logistika jarayonlari;
- ta'minot zanjiridagi korxonalar o'rtasidagi logistika aloqalari.
Ushbu turdagi korxona tizimlari kapital aylanmasini tezlashtirish, buyurtmalarni bajarish vaqtini qisqartirish va etkazib beruvchilar tarmog'i bilan ishlashni muvofiqlashtirish orqali xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirishga qaratilgan.

4-jadval. Ishlab chiqarishni tashkil etishning an'anaviy va logistik tushunchalarini qiyosiy tahlili

Ishlab chiqarish omili	Xarakterli
	An'anaviy tushuncha	Logistika tushunchasi
Ishlab chiqarish jarayonlarining samaradorligi	Ishlashning eng yuqori darajasini ta'minlash	Ishlab chiqarishning moslashuvchanligini oshirish. Ishlab chiqarishni bozor kon'yunkturasiga moslashtirish
Ishlab chiqarish funktsiyalarini optimallashtirish	Shaxsiy funktsiyalar optimallashtirilgan	Jarayonlarni optimallashtirish optimallashtirilgan
Ishlab chiqarish quvvati	Har qanday sharoitda ishlab chiqarish quvvatidan maksimal darajada foydalanishni ta'minlash	Ishlab chiqarish quvvatlarining maksimal o'tkazuvchanligini ta'minlash
	Moddiy resurslar va tayyor mahsulotlarning mumkin bo'lgan maksimal hajmi	Haddan tashqari zaxiralardan voz kechish; quvvat zaxirasi
Birlamchi va ikkilamchi operatsiyalarning izchilligi	Ularning bajarilish vaqtini ortiqcha baholash orqali erishiladi	Ularning bajarilish vaqtini optimallashtirish orqali erishiladi
Ishlab chiqarish uskunalari	Ixtisoslashtirilgan uskunalarga ustunlik beriladi	Universal uskunalarga ustunlik beriladi
Savdo siyosati	Ishlab chiqarish partiyalarini maksimal darajada oshirish	Mavjud buyurtmalarga muvofiq mahsulotlarni chiqarish
Ishlab chiqarish sifati tizimi	Belgilangan me'yorlar doirasida nuqsonga yo'l qo'yiladi. Tanlangan tashqi boshqaruv.	Ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida qoldiqlarni minimal darajaga kamaytirish. TQM mafkurasi. O'zligini boshqara olish.
Ishlab chiqarish ichidagi harakatlar	Optimallashtirish bo'lmagan taqdirda xarajatlarni minimallashtirish	Ishonchlilik, muddatni qisqartirish, mantiqsiz harakatlarni yo'q qilish
Yetkazib beruvchilar	Uzoq muddatli ishbilarmonlik aloqalari ko'plab etkazib beruvchilar bilan saqlanib qoladi, ular o'rtasida sun'iy ravishda raqobat paydo bo'ladi.	Aloqalar sherik deb hisoblangan oz sonli ishonchli etkazib beruvchilar bilan saqlanib qoladi
Xodimlar	Mutaxassislik doirasidagi malaka. Menejment umumiy boshqaruvni amalga oshiradi. O'zgarishlar ular tufayli emas, balki ishchilarga qaramay amalga oshiriladi.	Malaka universalizatsiya doirasida kengayadi. Xodimlar va boshqaruv xodimlarining harakatlarini muvofiqlashtirmasdan qayta jihozlash.

Ishlab chiqarish jarayoni uzluksizligini tranzit usuli bilan yetkazish eng tejamli usul hisoblanadi, chunki u qo‘shimcha xarajatlarning kamayishiga olib keladi. Lekin bu usuldan foydalanishning o‘z shartlari bor. Iste’molchi korxona bitta ta’minlovchi korxonaning aniq vaqt davomida katta miqdorda yuboradigan moddiy boylik manbalaridan foydalansa. tranzit usulidan foydalanish mumkin. Boshqacha qilib aytganda, ta’minlashning tranzit usuli bilan tashkil qilinish imkoniyati moddiy boylik manbalarini iste’mol qilish miqdoriga va belgilangan tranzit me’yorlariga bog‘liq. Tranzit me’yori deganda, bir buyurtma asosida ta’minlovchi korxonaga yuboriladigan moddiy boylik manbalarining eng kam qo‘yilgan miqdori tushuniladi. Ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini omborlardan foydalaniladigan usul bilan ta’minlashda mahsulotlar harakati boshqacha tashkil etiladi. Bu usul orqali materiallar korxona va tashkilot omborlariga yetib borishdan avval, ta’minlash-o‘tkazish tashkilotlarining ombor va bazalaridan iste’molchilarga yetkaziladi. Omborlar orqali ta’minlash usuli turli xil moddiy boylik manbalarini kam miqdorda iste’mol qiladigan korxonalarda qo‘llanadi. Ombor orqali ta’minlashning ijobiy tomoni yana shundaki, bunda ta’minlash-o‘tkazish bazadagi zaxiralardan samarali foydalanish, shuningdek, qisqa vaqt davomida birdaniga keng doiradagi iste’molchilar ehtiyojini qondirishi mumkin, iste’molchilarni har tomonlama ta’minlash imkoniyati yaratiladi. Ishlab chiqarish korxonasining omborlari, yordamchi sexlari va transportlari korxona ishlab chiqarish tuzilm asining eng muhim halqalaridan hisoblanadi. Korxona omborlarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

1. Kerakli yoqilg‘i, xomashyo, material, mahsulot va boshqa manbalar zaxiralarini to’plash va iste’molchilarni uzluksiz ta’minlash.
2. Moddiy boylik manbalarini saqlash.
3. Ortish-tushirish ishlari, omboming ichki ishlarini eng oz mehnat va moliya xarajatlari bilan oqilona tashkil etish.
4. Ombor maydonlaridan oqilona foydalanish va omborning asbob-uskunalarini samarali ishlatish.
5. Moddiy boylik manbalarini ishlab chiqarishda iste’mol qilishga tayyorlash.
6. Markazlashtirilgan usulda material va mahsulotlarni kerakli joylarga yetkazib berish.
7. Materiallardan tejamli foydalanishni nazorat qilish.
8. Ishlab chiqarish jarayonida ishlatilmasdan qolgan, ortiqcha moddiy boyliklar manbalari zaxiralarini o‘z vaqtida aniqlash va ulardan foydalanishni tashkil etish. Omborlar ko‘pgina belgilariga qarab turlarga ajratiladi va yuk oqimining har xil uchastkalarida boshlanish joyida, o‘rtasida yoki oxirida tashkil etilishi mumkin. Omborlarga ehtiyoj moddiy oqimlar oqishining hamma darvlarida mavjud bo‘ladi.