473
ларида олдинги автомобиль тормозланиш оқибатида тўқнашувлар
бўлиши кўп учрайдиган ҳолатлардан ҳисобланади. Айниқса, бу ҳўл
ва тойғоқ йўлларда кўпроқ учрайди. Бунга асосий сабаб оралиқ
масофани тўғри танламаслик ва эътиборсизлик бўлиши мумкин.
Олдиндаги ҳайдовчи ўзидан кейин ҳаракатланаётган автомобил-
ларга эътиборини қаратиши керак. Олдинда ҳаракатланаётган
автобус ёки автопоезд бўлса, кетидан енгил келаётган енгил автомо-
билнинг илгарилаб кетиши ёки қувиб ўтиши учун шароит яратиши
керак. Акс ҳолда олдиндаги чорраҳаларда тўхтаганда бошқа йўна-
лишларни орқадаги ҳайдовчилардан тўсиб қўйиб, уларнинг асабий-
лашишига сабабчи бўлади. Олдинда ҳаракатланувчи ҳайдовчи,
имкони борича, юк
автомобиллари, автопоезд ва тракторлардан
ўзиб кетиб, кейинидан ҳаракатланаётган тезюрар транспорт восита-
ларининг уларни илгарилаб ёки қувиб ўтишига имконият яратиши
лозим. Бошқа ҳолатларда бир хил тезлик билан ҳаракатланиб,
кескин тормозламасликка ҳаракат қилиши мақсадга мувофиқдир.
Зич жойлашган транспорт оқимида
олдинги
автомобиль кети-
дан ҳаракатланиш анча қийинчилик туғдиради, чунки орқадаги
ҳайдовчи доимий равишда олдиндаги ҳайдовчининг хатти-ҳара-
катини кузатиб бориши лозим бўлади. Бундан ташқари, транспорт
оқимида оралиқ масофани танлаш жуда мураккаб вазифадир. Оқим-
да ҳаракатланаётган транспорт воситаларининг габарит кўрсаткич-
лари, тортиш ва тормозлаш динамикаси ҳар хил бўлганда оралиқ
масофани танлашда хатога йўл қўйиш хавфли вазиятни келтириб
чиқаради.
Хавфсиз оралиқ масофа олдинги автомобиль ўлчамларига, оқим
тезлигига, тормоз тизими тавсифининг фарқига,
олдинги автомо-
билнинг юкланиш даражасига, йўл қопламаси ҳамда унинг ҳолатига
боғлиқ бўлади.
Юқоридаги қайд қилганларга асосланиб, хавфсиз оралиқ масофа
ҳаракатланиш тезлигига қараб танланади, яъни унинг тахминий
масофаси қиймати (метр) ҳаракат тезлиги қийматига тенг бўлади.
Масалан, автомобиль 50 км/соат тезлик билан ҳаракатланганда
оралиқ масофа 50, автомобиль 70 км/соат тезлик билан ҳаракат-
ланганда оралиқ масофа 70 м га тенг бўлиши керак.
Агар олдиндаги транспорт кўриниш
масофасини чекламаса,
ҳайдовчи «фикрлаш» имкониятига эга бўлади ва у оралиқ масофани
камайтириши мумкин. Олдиндаги автомобиль кўринишни чекласа,
474
агар унинг ишчи тормоз тизими гидравлик юритмали бўлиб, сиз
бошқараётганники пневматик юритмали бўлса, оралиқ масофани
ошириш керак. Чунки тормоз юритмасини ишга тушиш вақти, яъни
тормоз тепкисини босгандан автомобилга секинлашув бошлангунча
ўтган вақт гидравлик юритмали автомобилларда 0,2-0,4 сония бўл-
са, пневматик юритмасида 0,6-0,8 сония, яъни гидравлик юритма-
лига нисбатан 2-3 баробар кўп вақт талаб этади.
Ҳўл ва ифлос йўлларда ҳам оралиқ
масофани ошириш керак,
чунки олдинги автомобиль лой сачратиб ойналарни ифлослантириб,
кўринишни чеклаб қўйиши мумкин.
Олдинги транспорт воситаси габарити катта бўлганда ёки унинг
тормозланиши кутилганда (чорраҳалар, пиёдалар ўтиш ёки умум
фойдаланадиган транспорт воситалар тўхташ жойлари), етарлича
кўринмаслик шароитида, ҳайдовчи чарчаган пайтларда ҳам оралиқ
масофани ошириш мақсадга мувофиқдир.
Одатда, шаҳарларда, тиғиз транспорт оқимида ҳаракатланганда,
хавфсиз оралиқ масофани камайтириш ҳоллари кўп учрайди.
Бундай шароитда ҳайдовчи тормозлаш
учун доимо шай туриши
зарур. Тўхташ йўлини камайтириш мақсадида у тормоз тепкисига
оёғини қўйиб босишга шай туриши керак. Юқори даражали хавфли
жойларни кўриниш чекланган пайтларда турли белгилар орқали
аниқлаш мумкин. Масалан, чорраҳага яқинлашаётганликни бошқа
транспортларнинг ҳаракати, йўл белгилари ва ҳоказолар орқали
аниқласа бўлади.
Транспорт оқимида автомобилни бошқариб кетаётганда олдин-
ги ҳайдовчининг мақсадини қуйидаги белгилардан сезиш мумкин:
бурилиш кўрсаткичларини улаб, секинлаштириб, автомобил-
ни чап ёки ўнгга олиши унинг бурилиши, қайрилиши ёки тўхташи-
дан далолат беради;
чап бурилиш кўрсаткичларини улаб, тезликни ошириб, авто-
мобилни чап томонга олиши унинг чап томондан илгарилаб ёки
қувиб ўтишга тайёрланишига ишора бўлади;
чап бурилиш кўрсаткичини улаб, тезликни оширмасдан чапга
силжиши, айланиб ўтишга тайёрланиши;
тезликни камайтирмасдан ўнг томонга силжиши қарама-
қарши айланиши;
чап бурилиш кўрсаткичини улаб, тезликни камайтириб ўнг
томонга силжиши қайрилиши;
475
оралиқ масофани оширгандан фойдаланиб, габарити кичик ва
тезюрар автомобилларнинг ҳайдовчилари оралиққа кириб олиш-
лари мумкин. Бундан ҳайдовчи асабийлашмаслиги ва табиий ҳол
деб қабул қилиши керак;
олдиндаги ҳайдовчи
автомобиль тезлигини оширса, унинг
кетидан эргашишдан олдин йўл ҳолати вазиятини баҳолаш керак.
Агар тезликни ошириш мақсадга мувофиқ бўлмаса (оғир юкли
автомобиль ёки йўл сирпанчиқ ва шу каби ҳолатларда), қатнов
қисмининг ўнгроғига ўтиб, бошқаларни ўтказиб юбориши керак.
Транспорт оқими тиғиз бўлганда, кўп бўлакли йўлларда қатор
алмаштириш, айниқса катта юк автомобили,
автопоезд ва автобус-
лар учун анча мураккабдир. Транспорт воситаларининг секинроқ
ҳаракатланаётган бўлакка қайта тизилиши анча қулай. Бунинг учун
олдинги автомобилнинг орқа чеккасидан автомобилингизнинг орқа-
сидаги масофа икки автомобиль узунлигига тенг бўлса, қайта
тизилиш осон амалга оширилиб, бу йўлларда ҳаракатланиш қоида-
лари талабига асосан бажарилган бўлади.
Олдинги автомобилнинг юкхонасида юк яхши маҳкамланмаган
бўлса, юкнинг у қатнов қисмига тушиб кетишини эсда тутиш ва
буни уни эътиборсиз қолдирмаслиги керак.
Do'stlaringiz bilan baham: 
