|
Lyudvig Emmanuilovich Nobel - direktor
Robert Emmanuilovich Nobel - tashkilotchi
Alfred Emmanuilovich Nobel - tashkilotchi.
|
Neftni qayta ishlash sanoati — ogʻir sanoat tarmogʻi, neftni kayta ishlash hamda neft mahsulotlari ishlab chiqarishni qamraydi. Neftdan turli mahsulotlar olish qadimdan maʼlum boʻlsada neft konlarini qidirish, undan sanoat usulida qimmatbaho mahsulotlar olish 19-asrning 1-yarmida paydo boʻldi. Oʻzbekistonda Neftni qayta ishlash sanoatii.s.ning toʻngʻich korxonasi Van-novsk (hozirgi Oltiariq) neft zavodi 1904-yilda ishga tushirilgan. O'zbekistonda neft sanoatining rivojlanishi 1885 yilda boshlangan. 1900 yilda Farg'ona vodiysidagi Chimyon qishlog'i yaqinidagi ikkita quduqdan qazib olingan. Bu hududda asosiy qidiruv ishlari 1904 yilda boshlangan bo‘lib 270 m dan oshiq chuqurlikdan, kuchli bosim bilan otolib chiqqan neft olindi.
Uglevodorodlar xom ashyosini qayta ishlashdagi bir asrlik tajriba:
1906 yilda Farg'ona viloyatida davriy ishlaydigan bitta ikki kubli neftni qayta ishlash zavodi qurildi. Neft ot arava transportida yetkazildi va uning sifati termometr va gidrometr tomonidan aniqlandi.
Asosiy ishlab chiqarish mahsulotlari yoritish kerosini va isitish mazuti edi. Keyin, zavod tashqarisidagi kovaklaridagi benzin yoqib yuborilgan, u faqat 1915-1916 yillarda O'rta Osiyoda ichki yonish dvigatelli mashinalar paydo bo'lganda ishlatilganligi aniqlangan.
O’shanda neft mahsulotlari temir yo‘l orqali paketlangan shaklda Afg'oniston va Xitoyga eksport qilingan. 1907 yilda aka-uka Nobellar zavodni sotib olib, bosqichma-bosqich qayta qurishni boshladilar.
Xuddi shu yili Chimion konidan neftni qayta ishlash zavodigacha bo'lgan to'rt dyuymli neft quvurining ekspluatatsiyasi boshlandi. 1940 yilda zavod o'z laboratoriyasiga ega bo'lganida va texnologik jarayon sifat jihatdan o'sganida yillik quvvati 176 ming tonnaga etdi.
Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda Oʻzbekistonda yangi neft konlari ochilishi bilan Neftni qayta ishlash sanoatii.s. jadal surʼatlar bilan rivojlandi, texnika darajasi va ishlab chiqarish koʻlami oʻsdi. 1959-yilda Fargʻona neftni qayta ishlash zavodining 1nav-bati ishga tushirildi. Koʻkdumaloq neft-gaz koni ochilganidan keyin Fransiyaning TEKNEP firmasi bilan hamkorlikda Buxoro viloyatining Qo-rovulbozor tumanida Buxoro neftni qayta ishlash zavodi 1996-yilda qurib bitkazildi. 1997-yilda yuqori sifatli surkov moylari ishlab chiqarish ga ixtisoslashgan Oʻzbekiston—AQSH "Oʻz-Teksako" qoʻshma korxonasi tashkil etildi. 2000-yilda Fargʻona neftni qayta ishlash zavodi toʻliq taʼmirlandi. Mazkur zavod surkov moylari va yonilgʻi ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, ishlab chiqarish boʻyicha 30 dan ortiq tex-nologik qurilmaga ega, Oltiariq neft zavodi esa yonilgʻi yoʻnalishida.
Neftni qayta ishlash zavodlarida yuqori oktanli benzin (shu jumladan, B-92 aviabenzini), dizel yonilgʻisi, koks, parafin, motor moylariga qoʻshilmalar, yengil avtomashinalar uchun motor va surkov moylari (kompressor, turbina, ur-chuq moylari), kerosin, bitum, mazut kabi 50 turdan ortiq neft mahsulotlari ishlab chiqariladi. Yangi mahsulot turlari ishlab chiqarishni oʻzlashtirish dasturiga muvofiq yangi texnologiyalar oʻzlashti-rilmoqda. Keyingi yillarda mamlakatimizda neft (gaz kondensata bilan bir-ga) kazib olish hajmi keskin oshirildi. Neftni qayta ishlash sanoatii.s. AQSH, Yaponiya, Germaniya, Italiya va Buyuk Britaniyada, ayniqsa, rivojlangan (yana qarang Yoqilgʻi sanoati, Neft sanoati).
1908 yilda Farg‘ona vodiysida YOrqo‘ton, Santo, Sel-Roxo va undan g‘arbroqda Alekseev erlaridagi konlari ochildi. Sel-Roxo hamda Alekseev konlaridan chuqurligi 248 metrdan sutkasiga 7 tonna neft qazib olingan. SHuningdek shu yili CHimyon-Vannovsk neft quvuri qurildi, neftni qayta ishlash zavodi kengaytirildi. SHu davrda rus va chet el kapitali neft qazib olish, uni qayta ishlash, neft mahsulotlarini sotishni to‘la o‘z nazoratiga oldi. «SANTO»-O‘rta Osiyo neft savdo jamiyatini tashkil etildi.
1912 yilga kelib neft sanoatida Farg‘ona, Sirdaryo va Samarqand viloyatlarida 526 kishi ishlagan.
1927 yilga kelib O‘zbekistonda yangi konlarni o‘zlashtirish hisobiga neft qazib olish darajasi yiliga 22,1 ming tonnaga etdi.
1933 yil 14 iyulda Farg‘ona viloyatining Xonobod maydonida (chuqurligi 547 m), 1934 yili 6 fevralda Surxondaryo viloyatida Xauzag (chuqurligi 158 m, sutkasiga 100 tonna neft qazib olingan) konlari o‘zlashtirilgan.
Istiqloldan keyin iqtisodiy mustaqillikka erishish uchun islohotlarning dastlabki bosqichidanoq yoqilg‘i-energetika majmuasining yuqori sur’atlar bilan rivojlanishini ta’minlash, neft va gaz ishlab chiqarish hajmlarini oshirib borish hisobiga mamlakatimizda energetika mustaqilligiga erishish vazifasi qo‘yildi. CHunki, O‘zbekiston hududida neft sanoatiga asos solinganiga qaramasdan, biz neft mahsulotlariga bo‘lgan talabimizni ta’minlay olmay kelardik. 1980 - yillarda Respublikamizga har yili chetdan 6 million tonna atrofida neft mahsulotlari tashib kelingan. Mustaqilligimizning dastlabki yillarida valyuta tushumimizning asosiy manbai hisoblangan paxta tolasining 600 ming tonnasini Rossiyaga yoqilg‘i mahsulotlariga ayirboshlashga majbur edik.
Respublikada yoqilg‘i energetika sanoati er qa’rida topilgan va qazib olinayotgan ko‘mir, neft, tabiiy gaz konlari negizida shakllandi va rivojlanib bormoqda. Respublikada 160 ga yaqin neft-gaz koni ochilgan, ularning 115 tasi Buxoro-Xiva geologik provinsiyasida, 27 tasi Farg‘ona vodiysi, 10 tasi Surxondaryo, 7 tasi Ustyurtda joylashgan. Konlarning gaz, gaz-kondensatli turlari mavjud. Hozir 71 neft, gaz va gaz-kondensat konlaridan foydalanilmokda. 50 dan ortiq neft, gaz va gaz-kondensat koni esa kelajakda ishga tushirish uchun tayyorlab qo‘yilgan. Yoqilg‘i sanoati respublika yoqilg‘i - energetika majmuining asosiy tarmog‘ini tashkil etadi va barcha yoqilg‘ini qazib olish, tabiiy gazni tozalash va etqazib berish, neft mahsulotlari ishlab chiqarish korxonalaridan iborat. Ular xalq xo‘jaligining barcha bo‘g‘inlarida xizmat ko‘rsatadi. Yirik korxonalari Toshkent, Farg‘ona, Buxoro, Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlarida joylashgan. Respublika sanoat mahsulotining umumiy hajmida yoqilg‘i-energetika majmui mahsulotlari 26,8% ni tashkil etmoqda (1980 yilda 8,8%). Respublika sanoatida band bo‘lgan ishchi-xizmatchilar (sanoat ishlab chiqarishi xodimlari)ning 6% yoqilg‘i sanoati tarmoqlari hissasiga to‘g‘ri keladi (80 ming nafardan ortiq). Respublikada 1992 yilda yoqilg‘i sanoatida qazib olingan yoqilg‘i (shartli yoqilg‘i – 7000 kilokaloriya hisobida) umumiy hajmida neftning hissasi 8,3 % ni, gazning hissasi 87,3% ni, ko‘mir hissasi 4,4% ni tashkil etgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
