Ii mis kimyoviy

1.2. Mis kimyoviy elementini kashf etilishi.
Misning metall sifatida kashf etilish tarixi juda qadim zamonlardan boshlanadi. Eramizdan 5000 yil ilgari Misrning mis rudalarining konlari bo`lgan. Qadim zamonlarda bronza (bronza mis bilan qalay qotishmasi)qurollar, bezaklar va uy-ro`zg`or buyumlari tayorlash uchun ishlatilgan. Eramiz boshlarida Rossiyaning Dinepr bo`ylarida yashagan qabilalari bronza va mis bezaklar qo`yganlar.Qadimgi hunarmandlikning bu turi eng so`ngi slavyan qabilalari yashagan yerlarda, ayniqsa Rossiyaning Yevropa qismida o`rmon zo`nasida yashagan qabilalarda mis va qalay konlari yo`qligi tufayli unchalik taraqqiy etmagan.
Misning lotincha nomi “kuprum”mis rudasi konlari bo`lgan Kipr oroli nomidan olingan.
Ruscha “med” so`zini ko`pchilik kishilar umuman metallning “Smide” nomidan kelib chiqqan deb hisoblaydilar,bu so`zni Rossiyaning Yevropa qismida yashagan qabilalar ishlatganlar.
Tabiatda uchrashi. Tabiatda mis sof holda ham birikma holida ham uchraydi. Asosan rudalar tarkibida bo`ladi. Ular 170 dan ortiq bo`lib, shundan faqat 17 tasi sanoatda foydalaniladi. Uning eng keng tarqalgan birikmalariga Cu<sub>2</sub>S-xalkozin, CuS-kovellin, CuFeS<sub>2</sub>-xalkopirit, Cu<sub>5</sub>FeS<sub>4</sub>-bornit, Cu<sub>2</sub>O-kuprit, Cu<sub>2</sub>(CO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>(OH)<sub>2</sub> - malaxit kabilar kiradi.
Mis rudalari tarkibida oltin , molibden, reniy va boshqalar bo`ladi. Ularnig tarkibiga mis-molibdenli, mis-qum-toshli, mis-nikelli, kvars-sulfidli,mis-vannadiyli, mis-kobaltli, mis vismutli, mis-temirli,mis-oltinli va boshqalar kiradi. Jaxonda ishlab chiqariladigan misning 90 foizi sulfidli rudalardan olinadi. Rudalardan tashqari uning boshqa metallar bilan hosil qilgan qotishmalari ham muhim ahamiyatag ega. Masalan: uning qalay bilan hosil qilgan qotishmasi bronza deb ataladi.
Misning rux bilan qotishmasida –latunning ham ahamiyati katta. Ba`zan bu qotishmalar tarkibiga kobalt, alyuminiy, kremniy,qo`rg`oshin, berilliy va boshqa metallar ham kirishi mumkin.
Bu qotishmalar juda ham mustahkam bo`lib, qadimda turli xil buyumlar, zeb-ziynatlar, qurol-yarog`lar, tangga pullar ishlab chiqarishda qo`llangan.
Minеrallari. Asosiy minеrallari xalkozin – Сu₂S, xalkopirit– СuFeS₂, kuprit – Сu₂O va malaxit – Сu₂[CO₃]₂[OH]₂ lardir. Tabiatda sof mеtall holida va oltingugurt (sulfidlar) hamda kislorod bilan birikma xolida uchraydi. 250 dan ortiq minеrallari mavjud.