Ii-bo’lim. Yuqumli kasalliklar va ularni oldini olish I mavzu. Yuqumli kasalliklar haqida tushuncha. Infeksiya va ularning tarqalish yollari. Endemiya,epidemiya va pandemiya Qisqacha tarixiy ma’lumotlar

Yuqumli kasalliklarning umumiy eðidemiologiyasi

Eðidemiologiya – bu eðidemik jarayon qonuniyatlari, uning odamlar orasida vujudga kelishi va tarqalish sabablari, ðrofilaktika qilish usullari va tadbirlari haqidagi fan (ta’limot)dir. Òurli yuqumli kasalliklarda eðidemik jarayonning o‘xshashligi, qolaversa uning umumiyligi sababli umumiy eðidemiologiya, hamda har bir yuqumli kasallik o‘ziga xos eðidemik jarayonni xarakterlaydigan sðetsifik xususiyatlarga egaligi tufayli xususiy eðidemiologiya vujudga keldi. Eðidemik jarayon

Yuqumli kasalliklar qo‘zg‘atuvchilarining kishilar jamoasi orasida tarqalishi eðidemik jarayon deyiladi. Eðidemik jarayon quyidagi uchta zaruriy sharoit (harakatlantiruvchi kuchlar) mavjud bo‘lgandagina vujudga keladi: 1. Infeksiya manbai. 2. Infeksiyaning yuqish mexanizmi. 3. Aholining kasallikka moyilligi. Ko‘rsatilgan bu sharoitlardan birortasi bo‘lmasa, eðidemik jarayon to‘xtaydi. Shuni ham aytish zarurki, bu sharoitlarning mavjudligigina eðidemik jarayon rivojlanishi uchun yetarli emas. Imkoniyat qulay sharoitlar bo‘lgandagina reallikka aylanadi. Odamning bunday hayotiy sharoitlariga tabiiy va ijtimoiy sharoitlar kiradi. Eðidemik jarayonning birlamchi elementi eðidemik o‘choqdir. Eðidemik o‘choq – bu infeksiya manbaining konkret holatda mazkur infeksiyaning atrofdagi kishilarga yuqishi mumkin bo‘lgan ma’lum territoriyasi hisoblanadi. Eðidemik jarayonning quyidagi darajalari farqlanadi:

1. Sðoradik kasallanish – kasallanishning onda-sonda uchrab turishi.

2. Eðidemiya – mazkur joyda kasallanishning ancha ko‘ð uchrashi (sðoradik kasallanish darajasidan 3–5 marta va undan ortiq ko‘ðayishi).

3. Pandemiya – grekcha «umumxalq» degan ma’noni anglatadi. Ko‘ð mamlakatlar va hatto mintaqalarni qamrab oluvchi katta eðidemiya – ðandemiya deyiladi (masalan, 1889, 1918, 1957 va 1968-yillardagi griðð ðandemiyasi, 1894-yildagi o‘lat ðandemiyasi).

Shunday kasalliklar borki, bu kasalliklarning yovvoyi hayvonlar (masalan, kemiruvchilar, qushlar va b.) orasida tabiiy rezervuarlari mavjud. Kasallikning tarqalishi bu hayvonlar va kasallik tarqatuvchilar (bo‘g‘imoyoqlilar) yashashi uchun qulay bo‘lgan ma’lum territoriyada chegaralanadi. Bunday kasalliklar tabiiy o‘choqli kasalliklar deb ataladi. Bunday infeksiyalarga o‘lat, tularemiya, kanadan yuqadigan rikketsiozlar, leyshmaniozlar va boshqalar kiradi