Ii bob. Moddalarning hosil bo`lishi haqidagi dastlabki ta`limotlar



Download 2,35 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/37
Sana15.08.2021
Hajmi2,35 Mb.
#148633
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   37
Bog'liq
II bob(1)

o



o

,  ya`ni  “atomos”–“bo`laklarga 



bo`linmaydigan”  atamasini  qo`lladi  (  bu  termin  hanuzgacha  qo`llaniladi). 

Demokritning fikricha, zarracha absolyut mustahkam va bo`linmas bo`lib, u abadiy 

deb  izohlaydi  va  “atom”  tushunchasini  donishmandlarga  taklif  etadi.  Uning 

tasavvuricha,  bizni  qamrab  olgan  dunyo  cheksiz  bo`shliqda  harakatlanuvchi 

atomlarning  birikishi  va  parchalanishi  natijasidir.    U  ta`m,  rang,  issiqlik  va 

sovuqlik kabi xossalar faqat inson sezgi organlariga ta`sir etuvchi shartli hodisadir 

deydi. Materiya kichik zarrachalardan iborat bo`lib, uning bo`linish chegarasi bor 

degan  ta`limot  bugungi  kunda  atomistik  nazariya  deb  aytiladi.  Demokritning 

fikricha, har qanday elementlar atomlarining shakli va kattaligi farq qiladi, shuning 

uchun  ham    ularning  xossalari  bir-biriga  o`xshamaydi.  Biz  ko`radigan  va  his 

qiladigan  real  moddalar  turli  element  atomlarining  birikishi  mahsulidir.  Bu 

birikmalar  tabiatini  o`zgartirish  yo`li  bilan  bir  aniq  moddani  ikkinchisiga 

aylantirish  mumkin.  Demokrit  o`zining  nazariy  g’oyalarini  eksperimentlar  bilan 

isbotlay olmadi va keyingi 2000 yil davomida bu nazariyadan hech kim atroflicha 

foydalanmadi.  Qadimgi  zamon  yunon  faylasuflari  umuman  tajribalar  amalga 

oshirmasdan  haqiqatni  bahslardan  izlashgani  uchun  Aristotelning  material 

zarrachaning cheksiz bo`linmasligi haqidagi ta`limotini qabul etmadilar, ammo bu 

o`tgan  davrlarda  atomistik  kontseptsiya  butunlay  yo`qolib  ketdi,  degan  ma`noni 

kashf etmadi. 



 

51 


 

 

 



  19-rasm. eramizdan  avvalgi III–IY asrlarda  kimyoviy laboratoriya  

                jihozlari. O`sha davr alkimyogari Zosimaning «Alximiya»  

                risolasidan olingan.  

 

 



 

 

Boshqa  qadimgi  yunon  faylasufi  epikur  (341-270  yy.)  Demokritning 



mexanistik  atom  nazariyasini  tanqid  qiladi.  U  atomlar  ma`lum  shakllarga  ega 

bo`lib,    ular  juda  katta  zichlikka  ega  hamda  aynan  massa  va  kattaliklari    bilan 

farqlanadi, ular bir-biri  bilan kichkina “o`simtalari” orqali  birikadi deb hisoblaydi.  

“Atomlar shakli, og’irligi va  shakli belgilay-digan xossalaridan tashqari boshqa xil 

xossalari  bilan  bizning  sezgi  organlarimizga  ta`sir  etmaydi”,-  deb  yozadi  epikur.  

Uning  fikricha,    atomlar  o`zaro  to`qnashuvlar  natijasida    to`g’ri  chiziqli 

harakatidan  og’ishi  va  bu  to`qnashuvlar  natijasida  yangi  agregatlar  hosil  kilishi 

mumkin.    Demokrit  va  epikur  ta`limoti  davomchilari  keyingi  asrlarda  ham  bor 

edilar.  SHulardan  biri  eramizgacha  I  asrda  yashab  ijod  qilgan  Tit  Lukretsiy  Kar 

(95-55  yy.)  edi.  Rimlik  shoir  va  donishmand  T.L.  Kar  6  kitobdan  iborat 




 

52 



Download 2,35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish