Ii bob. Golland va inglizlarning yaponiyaga kelishi

IV BOB. GOLLANDIYANING YAPONIYADAGI SAVDOSI
4.1. Gollandiyaliklarning Yaponiyadagi dastlabki taassurotlari
Ikki asrdan ko‘proq vaqt davomida gollandiyaliklar Yaponiyadagi yashash va savdo qilish huquqiga ega yagona yevropaliklar bo‘lishgan. XVII asrning boshlarida inglizlarga ham shunday huquq berilgandi. Ammo ularning savdosi samara bermadi va ular 1623-yilda mamlakatni tark etishdi.
Gollandlarning Yaponiyadagi hayoti qat’iy tartibga solingan. Yaponlarning ular bilan muloqot qilishi cheklangan edi. Hatto ular savdo qiladigan Nagasakida ham aholi ularni deyarli ko‘rmagan. Ularning tashqi qiyofasi haqida har xil mish-mishlar tarqalgandi. Masalan, yapon muallifi shunday yozgan:
“Gollandlarning oyoq kiyimida poshnasi yo‘qligini, ularning ko‘zlari hayvonlardek va gigant ekanliklarini aytishadi. Ammo gap shundaki, turli mamlakatlar aholisi har doim bir-biridan bir oz farq qiladi. Bundan kelib chiqadiki, ular hayvonlar singari, bizning barchamiz bitta ijodkorning avlodlarimiz.”¹³
Bir vaqtlar Gollandiya kemasiga tashrif buyurgan yaponlarning taassurotlari shunday edi:
“Ularning yuzlari qorong‘i, kasal singari sarg‘aygan, sochlari ko‘p va ko‘zlari yashil rangda. Kim ularni uchratgan bo‘lsa, qo‘rquvning nimaligini bilmaydi”.¹⁴
Yaponlar Xitoy ilmi va yozuvlaridan boshqa barcha narsadan bexabar bo‘lganlar. Bu esa ularning foydasiga emasligi aniq edi. Ammo XVII asrda ular haqidagi fikr ijobiy tomonga o‘zgarishni boshladi. Boshqa bir muallif ta’kidlashicha, gollandlarda atigi 24 ta harf bo‘lsa-da, ular kerakli hamma narsani yozib olishlari mumkin edi:
“Ular dunyodagi eng yaxshi dengizchilar, astronomiya, geografiya va bashoratni yaxshi bilishadi. Shuningdek, ular yuqori darajadagi shifokorlardir.”¹⁵
Gollandlar birinchi marta 1600-yil 19-aprelda Yaponiya qirg‘og‘ida paydo bo‘lishgan. Bu 1598-yil iyun oyida Rotterdamni tark etgan beshta kemadan omon qolgan yagona “Lifde” kemasi edi. Ushbu ekspeditsiyaning vazifasi Sharqiy Hindiston va Yaponiya bilan savdo aloqalarini o‘rnatishdi.
Gollandlar uchun sharqiy mamlakatlarga yangi savdo yo‘llarini ochish hayotiy zarurat bo‘lgan. 1600-yilda Gollandiya Ispaniya hukmronligidan ozod bo‘lganidan so‘ng, Ispaniya qiroli Filipp II Lissabon portini Gollandiya kemalari uchun yopishni buyurdi (1581-1640 yillarda Portugaliya Ispaniyaga bo‘ysungan). Bu gollandlar uchun jiddiy zarba bo‘ldi. Chunki ular ziravor va ipaklarni sotib olardilar. Ular ushbu mollarni Shimoliy mamlakatlarda o‘zlari uchun katta foyda bilan qayta sotishdi.
Tokugava Ieyasu maslahatchisi “Lifde” portida bo‘lgan ingliz U. Adams Yaponiya-Gollandiya savdo aloqalarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynadi. Biroq, gollandlarning Yaponiya bilan savdo aloqalarini o‘rnatishi uchun bir necha yil kerak bo‘ldi. Bunda Amsterdam savdogarlari xo‘jayin rolini o‘ynagan East India Trading Company (1602-1798) muhim rol o‘ynadi. Kompaniya savdo, navigatsiya, savdo punktlarini tashkil etish va hokazolarda monopoliyaga ega edi. Amsterdam savdo va kredit bo‘yicha Yevropaning markaziga aylandi.