Ii bob. Golland va inglizlarning yaponiyaga kelishi

2. YAPONIYADA YOPIQ ESHIKLAR SIYOSATI

III BOB. MAMLAKATNING YOPIQ SIYOSATI
3.1 Yaponiyada yopiq siyosatning rivojlanishi.
XVII asrdagi asosiy siyosiy voqealar qatorida mamlakatni tashqi dunyodan “yopish” to‘g‘risidagi qaror qabul qilindi. Bu bir zumda bo‘ladigan narsa emas edi. Mamlakatni izolyatsiya qilish bo‘yicha tadbirlar 50 yil davomida vaqti-vaqti bilan amalga oshirilib, bu bakufu jiddiy qadamni qo‘yishga qaror qilganidan dalolat berar edi.
Chet elliklarning Yaponiyadan chiqarib yuborilishining asosiy sababi mamlakat janubidagi katolik missionerlarining faol harakat qilishlari edi. Bir tomondan nasroniylikning tarqalishi sinto diniga tahdid tug‘dirdi. Yaponiya jamiyati ustidan hokimiyatning g‘oyaviy nazoratining an’anaviy mexanizmlariga putur yetkazdi. Boshqa tomondan, yangi konvertatsiya qilingan aholini manipulyatsiya qilish orqali missionerlar Yaponiyaning ichki siyosiy hayotiga faol aralashib, mamlakat janubidagi tendentsiyalarining rivojlanishiga hissa qo‘shdilar. Bu albatta Bakufu hukumati uchun nomaqbul edi.
Katolik missionerlarini Yaponiyadan quvib chiqarishga birinchi urinish Toyotomi Hideyoshi tomonidan amalga oshirilgan. Ammo, uning bu boradagi farmonlari aslida bajarilmagan edi. Tokugava syogunatining tashkil topishi bilan ushbu siyosat qat’iyat bilan amalga oshirila boshlandi. 1612-yildagi farmon bilan Tokugava Ieyasu xristian dinini taqiqladi. 1624-1636-yillarda bundan keyin Yaponiyaning yevropaliklar bilan aloqalarini cheklovchi, xususan, ispanlarning mamlakatga kirishini taqiqlovchi qator farmonlar qabul qilindi.
1639-yilda portugallarga Yaponiyada qolish va bu yerda bilan savdo qilish taqiqlandi. Ushbu qarorning sabablaridan biri 1637-1638-yillarda Shimabara qo‘zg‘oloni bo‘lib, unda yapon xristianlari faol qatnashgan edi. 1641-yildan buyon to‘g‘ridan-to‘g‘ri nazorat ostida bo‘lgan Nagasaki portida faqat gollandlar va xitoyliklar savdo qilishga ruxsat olishgan. Gollandiyaliklarga ruxsat berishda bakufu Shimabar qo‘zg‘olonini bostirishda ularning ko‘rsatgan yordamini hisobga oldi.
Tokugava syogunati davrida Yaponiyaning yopilishi haqida gap ketganda, tarixiy adabiyotda “sakoku” (“zanjirdagi mamlakat”) atamasi keng qo‘llaniladi. Shuni yodda tutish kerakki, bu atama chet elliklarni chiqarib yuborish va tashqi savdo ustidan nazoratni kuchaytirish to‘g‘risida bakufu farmonlari chiqarilganligi uchun emas, balki XIX asrning boshlarida syogunat yangi davrga kirganida paydo bo‘lgan edi. Tobora kuchayib borayotgan inqirozdan darak berardi.
Mamlakatni yopish siyosatida ham salbiy, ham ijobiy tomonlar mavjud edi. Boshqa davlatlar bilan keng va erkin savdo qilish imkoniyatining yetishmasligi yapon savdogarlarining tadbirkorlik faoliyatini cheklab qo‘ydi, ammo, boshqa tomondan, ichki savdoni rivojlantirishga barcha imkoniyatlar yo‘naltirishdi. Ular Yaponiyaning biznesni boshqarish va yuritishning o‘ziga xos uslubini, o‘zlarining ishbilarmonlik munosabatlari odob-axloqini ishlab chiqdilar. Bu Yaponiya tarixining so‘nggi bosqichida ham juda samarali bo‘lib chiqdi. Tokugava davridagi yapon jamiyatiga ichki ta’sir orqali rivojlanish imkoniyati berildi.
Bundan tashqari, izolyatsiya butunlay emas edi. Yaponiya tashqi dunyo bilan nafaqat Nagasaki porti orqali, balki Koreya va Ryuko orollari orqali aloqani saqlab turdi. Savdo huquqi uchun gollandlar yiliga bir marta Yaponiyadan tashqarida sodir bo‘lgan barcha muhim voqealar to‘g‘risida hisobot yozishlari kerak edi. Shuning uchun, butun xalq o‘zini dunyodan butunlay ajratib qo‘ydi, degan ma’noga ega emas, balki aksincha Yaponiyaning ichki ishlariga aralashish xavfi tug‘ilganda aralashuvchi chet elliklarga qarshi faol mudofaa pozitsiyasini oldi deb hisoblashardi. Bu qasddan qilingan qadam edi. Bakufuning bir qismi XVII asrning birinchi yarmida chet elliklarni chiqarib yuborish mamlakatda barqarorlik paydo bo‘lishiga yordam bergan choralardan biri edi deb o‘ylardi. ¹¹