Ii bob. Golland va inglizlarning yaponiyaga kelishi

3.2. Tashqi savdoga yopiq siyosatning ta’siri
Yopiq siyosatni olib borishda Yaponiya hukumati davlat uchun juda muhim bir holatni ham hisobga olishi kerak edi. Bu tashqi savdo tushumlari bakufu boyligining muhim daromad qismini tashkil etishidir. Shuning uchun syogunatning tashqi savdoni saqlashga bo‘lgan qiziqishi juda aniq bo‘lgan.
XVI asr oxiri va XVII asr boshlariga kelib Yaponiyaning tashqi savdosi yana bir yangi xususiyatlarga ega bo‘lgandi. Keyinchalik, Yaponiyaning tashqi savdosida portugallarning ahamiyati pasayib ketdi. Ular ilgari Xitoy ipak va ipak matolarini Yaponiyaga olib kirish bo‘yicha monopoliyani o‘z qo‘llarida ushlab turishgandi. Uzoq tanaffusdan keyin yana Xitoy kemalari Yaponiyaga kela boshladi. Ularning soni asta-sekin o‘sib bordi. Garchi Yaponiya va Xitoy o‘rtasidagi diplomatik aloqalar hech tiklanmagan bo‘lsa-da (bu faqat XIX asrning ikkinchi yarmida, Meyji davrida sodir bo‘lgan), o‘zaro munosabatlar yapon qaroqchilarining Xitoy qirg‘og‘idagi harakatlari, so‘ngra Yaponiyaning Koreyaga qarshi yurishi (1592-1598) tufayli uzilib qolgandi.
Shu bilan birga, Yaponiya tashqi savdosidagi o‘zgarishlar Yaponiyada yangi hukmdorning hokimiyatga kelishi bilan bog‘liq edi. Portugaliyaliklar Toyotomi Hideyoshi oilasi bilan yaqin aloqada edilar. Tokugava Ieyasu asosan XVII asrning boshidan Yaponiya bilan savdo qilishni boshlagan gollandlar va inglizlarga ishonar edi. 1600-yilning aprel oyida Yaponiyaga kelgan ingliz U. Adams yapon-golland va yapon-ingliz savdosining rivojlanishida katta rol o‘ynadi. Keyinchalik esa Ieyasu maslahatchisiga aylandi.
Gollandlar 1609-yilda Yaponiyaga birinchi marta kelishgan. Inglizlar esa 1613-yilda Konshu g‘arbiy qirg‘og‘ida joylashgan Xirado orolida o‘zlarining savdo punktlarini tashkil etishgandi. 1620-yilda U. Adams vafotidan keyin ingliz savdo punkti bir muncha vaqt o‘z faoliyatini davom ettirgan, ammo 1623-yil dekabr oyida savdo-sotiq foydasiz bo‘lib qoldi. Savdoda inglizlarning muvaffaqiyatsizlikka uchrashing asosiy sababi gollandlarning keskin raqobati edi. Bundan tashqari, XVII asrning boshlarida inglizlar hali Sharqiy Hindistonda mustahkam o‘rnashishmagandi. Gollandiyaliklardan farqli o‘laroq, doimiy ravishda mol olish imkoniyatiga ega emasdilar. Gollandlar dunyoning ushbu sohada ancha kuchliroq edilar. Shuning uchun inglizlar nafaqat Yaponiyadan nafaqaga chiqishi, balki Sharqiy Hindistonni butunlay tark etishlari kerak bo‘lib qoldi.
Yaponiya hukumatining tashqi savdoda ishtiroki va ishtirok etish shakli maxsus ruxsatnomalarni berish bilan bog‘liq bo‘lgan. Ya’ni Toyotomi Hideyoshi tomonidan kiritilgan qizil muhrlar (shinjo), Kyushu orolidagi yirik mulkdorlar - Shimazu ham ularni chiqarishga haqli edi. Matsuura, Arima, Nabeshima chet elliklar bilan savdo ko‘p joylarda amalga oshirishdi. Ruxsat olganlar orasida nafaqat savdogarlar, balki mulkdor va bakufu amaldorlari ham bor edi. Kelajakda tashqi savdo ustidan nazoratni kuchaytirishga harakat qilishdi. Ieyasu bunday ruxsatnomalarni faqat Tokugava uyi bilan aloqasi bo‘lgan savdogarlarga berishni boshladi.
Savdogarlarning aksariyati Janubiy Osiyo mamlakatlari va yevropaliklar bilan savdo-sotiqda juda katta boyliklarga ega edilar. Ularning aksariyati Ieyasu homiyligidan foydalanganlari uchun unga katta miqdordagi pullarni hadya qilishgandi. Keyinchalik mamlakatni yopilish siyosati to‘la ishlab chiqilgandan so‘ng, ular XVIII asrning boshlariga qadar qora bozordagi savdo bilan shug‘ullanishgan. Ular uchun mol-mulk musodara qilinishidan tortib har qanday ta’qiblarga uchragan.
1633-yil fevral oyida e’lon qilingan farmonga binoan, syogundan ruxsat olinmasa kemalarni chet elga jo‘natish qat’iyan man etilgan. Yaponlar chet elga faqat shu kemalarda borishlari mumkin edi holos. Kema egalarini o‘lim hukumi bilan qo‘rqitishib, ketishga ruxsatlari bo‘lmagan yo‘lovchilarni qabul qilishni taqiqlashdi. Shuningdek, ular xristian missionerlarining mamlakatga kirishi uchun mas’ul bo‘lganlar. Xuddi shu farmon bilan chet elliklardan tovarlarni sotib olish tartibi aniqlandi. Keyingi faryishlar esa qoidalarga rioya qilishni kuchaytirdi va chet el savdogarlari bilan munosabatlarni yanada tartibga solishga erishdi.
Shunday qilib, bakufu ma’murlari tashqi savdoni butunlay monopollashtirdilar. Ular barcha savdo-sotiq ishlarini o‘z qo‘llariga oldilar. Shu sababli, bakufuning tashqi savdo daromadlari faqat yopiq siyosati boshlangandan keyingina oshdi.¹²