Ii bob. Ajralmaydigan birikmalar mavzusi haqida

Tadqiqot maqsadi – umumiy o’rta ta’lim maktablarida ajralmaydigan birikmalar mavzusini o’qitish metodlari va ularni tasvirlash usullaridan foydalanib o`quvchilarning grafik savodxonligini oshirish.
Tadqiqot obyekti –o`rta maktablarda mashinasozlik chizmachilikdagi ajraladigan va ajralmaydigan birikmalarni tasvirlashini o`qitilishi.
Kurs ishi predmeti – umumiy o’rta ta’lim maktablarida ajralmaydigan birikmalar mavzusini o’qitish metodlari va ularni tasvirlash usullarining mazmuni.
Kurs ishi metodlari – o`qitish metodikasini yanada takomillashtirish.

I BOB . BIRIKMALAR VA ULARNING TASNIFI.
1.1. BIRIKMALAR VA ULARNING TASNIFI.
Detallar bir-biri bilan ajraladigan va ajralmaydigan qilib biriktiriladi. Agar birikmalarni ajratish uchun birikma detallari buzilmasa, yorilmasa. yoki sindirilmasa, u holda bunday birikma ajraladigan birikma deyiladi, aks holda ya`ni, detallar buzilsa, yorilsa yoki sindirilsa,uholda bunday birikma ajramaydigan birikma deyiladi. Ajraladigan birikmalarga ponali, shponkali, boltli, Shpilkali, vintli, fitingli va boshtsa rezbali birikmalar kiradi.
Ajraladigan birikmalar qo`zg`aladigan va qo`zg`almaydigan bo`ladi.
Agar birikma detallari bir-biriga nisbatan harakat tsilsa, bunday birikma qo`zg`aladigan birikma deyiladi, aks holda, ya`ni bir-biriga nisbatan harakat kilmasa (qo`zg`almasa), bunday birikma qo`zgalmas birikma deyiladi.
1-shaklda ajraladigan birikmalardan: a) boltli birikma; b) shpilkali birikma; v) vintli birikma va g) fitingli birikmalar ko`rsatilgan.
2-shaklda kuzg`aladigan birikmalardan: a) shponkali birikma; b) shlitsali birikma va v) yurg`izish vinti ko`rsatilgan.
Ajralmaydigan birikmalarga parchinlash (3-shakl, a), payvandlash (3- shakl, 6) va nresslash yuli bilan hosil hilinadigan birikmalar kiradi.
Shuni ham aytish kerakki, endilikda parchinlab biriktirish usuli urniga arzon va qulay bulgan payvandlab biriktirish usulidan ko`proq foydalanilmasda.
Hozirgi zamon mashinasozligida mashina detallarini ajraladigan qilib biriktirish kuproh hullaniladi. Bunday birikmalar, asosan, turli profildagi rezbalar vositasida amalga oshiriladi. Rezbali birikmalarni ko`rib chihishdan oldin, bu birikma detallari va elementlari bilan tanishib chihamiz.

1-shakl

2-shakl

3-shakl
1.3. REZBA TURLARI VA BELGILANISHI.
Amalda rezba hosil qilish uchun tokarlik stanogining patroniga tsilindrik sterjenni mahkamlab, unga tekis aylanmaharakat beramiz. Sungra bu sterjenga rezba uyuzchi asbob (keskich) ni yahinlashtirib, bu asbob sterjenga o`yib kiritiladi. Agar keskichga tekis ilgarilanma harakat byerilsa,sterjen sirtyda rezba deb ataluvchi vint o`ramlari hosil buladi (4-shakl). Rezbaning profili keskich asbob uchining shakliga bog`likdir. Rezba keskichning uchi, masalan, teng yonli yoki teng tomonli uchburchak, trapetsiya yoki kvadrat shaklida bo`lishi mumkin.
Uchburchak profilli rezbalar biriktirish uchun muljallangan detallarga ishlanadi, shuning uchun bunday rezbalar biriktirish rezbalari deyiladi. Boshqa profildagi» masalan, trapetsiya va to`g`ri to`rtburchak profilli rezbalar yurgizish rezbalariga tegishlidir. Bunday rezbalar asosan qo`zg`aladigan birikmalar detallariga, masalan, metall qirquvchi stanoklarning yurg`izish vintlariga, domkrat vintlariga va shunga o`xshashlarga ishlanadi.
To`g`ri to`rtburchakli rezbalardan boshqa barcha rezbalar standartlashtirilgan bo`lib, ular quyidagi besh asosiy turdan iboratdir: metrik rezba; dyuymli rezba; truba rezba; trapetsiyasimon rezba; tirak rezba.