Ii. Amaliy topshiriq Ko’chirma gaplarni o’zlashtirma gaplarga aylantiring

ERGASHGAN QO`SHMA GAPLAR

Qismlari ergashtiruvchi bog`lovchilar yoki shunday bog`lovchi vazifasidagi so`zlar yordamida bog`langan qo`shma gaplar ergashgan qo`shma gaplar hisoblanadi. Agar qiz bo`lsang, otingni Kimsanoy qo`yaman, agan o`g`il bo`lsang, Kimsanboy qo`yaman. Sayramov to`g`on boshiga kelganda, bu yerda ish qaynamoqda edi.

BOSH VA ERGASH GAP

Ergashgan qo`shma gaplar, tarkibida nechta gap bo`lishidan qat’i nazar, doimo ikki qismdan tashkil topadi: 1) bosh gap; 2) ergash gap. Mazmuni izohlanayotgan gap bosh gap, bosh gap mazmunini izohlayotgan gap ergash gap hisoblanadi. Ergashgan qo`shma gaplar, asosan, quyidagi qolipda ifodalanadi:

E rgashgan qo`shma gaplar tuzilishiga ko`ra so`z birikmalariga

o`xshaydi. Ular ham tobe va hokim qismdan tarkib topadi:

Agar arqondan qo`llari chiqib ketsa, to tuman tarqalguncha

yo`l topolmay sarson bo`lib yuraveradilar. So`z birikmasi tarkibidaga so`zlar nechta bo`lishidan qat’i nazar ikki qismdan – hokim va tobe so`zlardan tashkil topadi: toza havo, o`qilgan kitob, tez yurmoq.

Ergash gap bosh gapdan oldin, bosh gapdan keyin, bosh gap ichida kelishi mumkin: Siz shuni unutmangki, kurashchilar yolg`iz emas. Hali gul ochilmagan bo`lsa ham, stol ustiga katta guldasta qo`yilgan edi. O`qituvchi, bolalar kelgach, darsga kiradi.