Ifloslangan havoni inson organizimiga ta’siri. Reja

Atmosfera havosi ifloslanishining insonga tasiri

Atrof-muhitga qo’shiladigan kimyoviy modlalar va fizikaviy omillar orasida kanserogen moddalar eng xavfli hisoblanadi. Kanserogen moddalar tirik organizmda juda xavfli moddalarning rivojlanshiga katta ta’sir yetadi. Organizmda paydo bo’lgan kanserogen moddalar (nafas olish yo’llari orqali, oziq-ovkaqlar bilan va hokazo) undan chiqa olmaydi.

Konserogen moddalar guruhiga polisiklik aromatik uglevodorodlar (masalan, benz(a)piren S₂₉N₁₂), epoksidlar, to’rt xlorli uglevodorod (SSN₄), xloroform, metall birikmalari (masalan, borilliy oksidi, xrom oksidi, nikel sulfidi, qo’rg’oshin birikmalari) va boshqa moddalar kiradi. Xususan, benz(a)piren eng kuchli kanserogen modda hisoblanadi. U ko’mir, neft mahsulotlari va slaneslarni yondirganda paydo bo’ladi. Avtomagistral yo’llari atrofida, issiqlik elektr stansiyalarida, metallurgiya zavodlari va sexlarida uning eng yuqori konsentrasiyasi paydo bo’ladi.

Biologik qobiq elementlari o’zaro uzviy bog’langanligi tufayli ifloslangan atmosfera havosi tabiatning boshqa komponentlariga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Natijada suv va tuproqning tabiiy holatida, inson organizmida, o’simlik va hayvonot dunyosida salbiy o’zgarishlar paydo bo’ladi. YUrak-qon tomirlari sistemasi shikastlanib, qon bosimi oshadi, rak, bronxit va o’pka kasalliklarining ko’payishiga sabab bo’ladi.

Bir kishi o’rtacha bir sutkada 25 kg havo bilan nafas oladi. Natijada havo tarkibidagi zararli changlar, qurum va gazlar organizmda to’planaveradi. Bu esa, sekii-asta nnson organizmining zaiflashuviga olib keladi va oqibatda organizm turli infeksiyalarga etarli darajada qarshilik ko’rsatish qobiliyatini yo’qotadi. Bularning barchasini alohida misollarda ko’rib chiqamiz.

1. Oltingugurt oksidi SO₂. Rangsiz, o’tkir hidli gaz bo’lib, uning ruxsat etilgan chegaraviy konsentrasiya (RECHK o’r.sut.)si 0,05 mg/ m³ ni tashkil yetadi. Agar uning miqdori 0,13, 0,3 va 0,8 mg/ m² ni tashkil etsa, aholi o’rtasida surunkali astma kasalligi mos ravishda 13, 18 va 26% ga oshib ketishi mumkin. Agar atmosfera havosi tarkibida SO₂ uning RECHK sidan ko’proq to’planib qolsa, bronxit, o’pka yallig’lanishi, jigar-qon bosimining oshishiga va ko’z kasalliklariga sabab bo’ladi. CHunki havo tarkibidagi SO₂ suv bilan reaksiyaga kirishib kuchsiz sulfat kislotasi hosil qiladi va u ko’zlardagi shilliq pardalarni qo’ydiradi. Natijada ko’z qizil rangli bo’lib qoladi.

2. Uglerod oksidi SO. Rangsiz va hidsiz gaz bo’lib, uning RECHKsi 3 mg/ m³ ni tashkil yetadi. Uglerod oksidinint havoda ko’payishi natajasida organizmda gemoglobin kamayadi, yurak, qon tomir tizimlari buziladi, skleroz kasalligi ko’payadi, bosh aylanadi, yurakning ishlashi tezlashib, uyqu buziladi, kishi tajang bo’lib qoladi. Uglerod oksidi bilan zaharlanishning birinchi belgisi bosh og’rig’ining paydo bo’lishidir. Agar havo tarkibida SO dan tashqari azot oksidi ham mavjud bo’lsa, unda SO ning zaharliligi yanada oshadi. Bunday holatlarda SO konsentrasiyasini 1,5 marotaba kamaytirish kerak.

3. Azot oksidi NO (NO, NO₂, NO₅, N₂O₃, N₂O₄). Atmosfera havosiga asosan azot dioksidi NO₂ chiqariladi. Bu rangsiz va hidsiz zaharli gaz bo’lib, nafas olish yo’llariga kuchli ta’sir yetadi. Uning havodagi RECHKsi 0,04 mg/m³ ni tashkil yetadi.

SHaharlardagi havo tarkibidaga azot oksidi nihoyat xavfli hisoblanadi, chunki u chiqindi gazlar bilan reaksiyaga kirishib, fotokimyoviy tuman, ya’ni smogni vujudga keltiradi. Odatda turli zararli gazlar va changlardan tarkib topgan quyuk tumanlar smog deyiladi. Azot oksidlarining inson organizmiga ko’rsatadigan ta’siri engil yo’talning paydo bo’lishi bilan boshlanadi. Azot oksidlarining yuqori konsentrasiyalari ta’sirida kuchli yo’tal, bosh og’rishi va qo’sish paydo bo’ladi. Azot oksidlari namlik yuzaning shilliq pardalari bilan to’qnashib, azot kislotalari (HNO₃ va HNO₂)ni paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Ular o’pkaga kuchli ta’sir yetadi. Bundan tashqari, ozon qobig’ining yemirilishi ham asosan azot oksidlari ta’sirida ro’y bermoqda: