If. •f с ж ж Салимов КимёВий технодогиянинг асосий караёнАари Во урилмоАпри I зл' Пз

р а д и а л
ва 
а к с иа л
т е з л и к л а р -
нинг ур т а ч а ки й мати г а нисбатан 10 м а р т а куп булиб, 
нинг 
киймати к у р и лм а н ин г б а л ан дл иг и буйича деярли у зг ар ма й ди
ва а м а л ий ж и х а т д а н а р а ла ш т и р г ич н и н г б ал а н дл и г и г а бог- 
л и к булмайди. Тан ген ц иа л тезлик к у р и л м а д иа метрининг маъ- 
лум бир ки й ма т и г а я к и н л а ш г а н д а ( 0 = 0 , 7 5 й ) м ак с им а л к и й м а т и ­
га э р и ш а д и ва сунгра ку ри л ма д иа м е т р иг а нисбатан тескари 
пропорциона л лик буйича к а ма й и б боради.
/
Ар ал а ш т и р г и ч к а тта частота б ил а н а й л а н г а н да (/?ем>
102) суюк лик м а р к а з д а н кочма куч т а ъ с и р и д а а р а л а ш т и р г и ч
п а р р а к л а р и устидан р а д иа л йунал-ишда х а р а к а т килиб окади. 
Бу окнм а р а ла ш т и р г и ч н и н г а й ла н иш юзаси б уйлаб х а р а к а т
килиб, идиш д евориг а етга ндан сунг икки кисмга а ж р а л а д и :
биринчи кием к у р ил ма девори буйлаб, унинг туби томон х ар а-
ка тла на ди ; иккинчи к,исм юкорига к а р а б , суюкликнинг эркин 
юзаси томон х а р а к а т л а н а д и .
Р а д и а л окнм пайдо булиши н а т и ж а с и д а а р а ла ш т и р г и ч ка м-
р аб олган о р а л и к соха, яъни п ас а йт и р и л га н босим сохаси 
пайдо булади, бу сохага с уюкликнинг эркин юзаси ва идиш- 
нинг туби томонидан к е ла ёт ган оким интилади. Н а т и ж а д а бу 
сох,ада к у р и лм а ни нг юкори кисмида юкоридан пастга йунал- 
ган, пастки кисмида эса пастд ан юкорига йуналган суюклик-
138

---

6 . 8 - раем.
А р а л а ш т и р г и ч л и к у -
р и л м а д а г и с у ю к л и к з а р р а ч а л а -
р и 
х , а р а к а т и н и н г
т р а е к т о р и я -
л а р и .
6 . 9 - раем.
А р а л а ш т и р г и ч л и к у р и л м а -
д а г и с у ю к л и к о к и м и н и н г ш а к л и г а к а й -
т а р у в ч и т у с и к л а р н и н г т а ъ с и р и :
а)
тусицсиз; 
б)
т у с и к билан.
нинг ак си а л окими юз беради. Ш у н д а й килиб, к у р и л м а д а бар- 
к а р о р ме ри д иа н ал оким ёки б а р к а р о р м а ж б у р и й ц и р к у л я ­
ция хосил булади. Купинча и шл ат и ла д иг ан к ур ил ма д а ( а г а р идиш 
б ал ан д л иг ини н г д иа ме т р иг а нисбати Я / £ ) < 1,5 б у л г а н д а ) икки 
контурли ц ир ку ля ци я пайдо б у ла ди ( 6.8 - раем). Б о ш к а хо ла т д а 
икки л амч и ме рид и а н а л оким б ир л ам ч и а йл а н ма окимнинг устига 
ку шил и б кетади, бунда суюк,ликнинг уч у лча мл и м у р а к к а б
х а р а к а т и пайдо булади. Н а т и ж а д а а р а л а ш а ё т г а н мухит зар- 
р а ч а л а р и н и н г турли й у н а л и ш л а р буйича с и л жи ши юз беради.
Ш у н д а й килиб, л а м и н а р оки мд а (/?ем< 1 0 ) а р а л а ш т и р ­
гичли к, урилмаларда кам р и в о ж л а н г а н уч ул ча м л и ва эркин 
ц и р к у л я ц ия г а эга булг ан оким хосил булади. Бун да й ша роитд а 
м а р к а з и й цилиндрсимон у ю р м а л а р булмайди, ф а к а т п е р и фе ­
рия ва о р а л и к с о х а л а р д а о к и м л а р м а в ж у д булади. Окимнинг
турб ул ен тл и к д а р а ж а с и ортган са ри ( 10> / ? е м
рий ц и р к ул я ци я хосил була бошл ай ди ва к у р и л м а д а пери­
ферия ва о р а л и к с о х а л а р д а г и о к и м л а р д а н т а ш к а р и ма рк а з ий
цилиндрсимон у ю р м а л а р х ам пайдо булади.
Айланувчан а р а ла ш т и р г и ч ла р ишл а т ил г ан да суюклик юзасида 
воронка пайдо булиб, унинг чукурлиги а р а ла ш т и р г ич н и н г айла- 
ниш частотаси купайиши б ил ан ортиб боради. Воронка хосил 
булишини йукотиш учун тез х а р а к а т килувчи а р ал а ш т и р г и ч л и
к у р и л м а н и н г ички д е в о р л а р и г а р а д и а л к а й т а ру вч и т ус и кл а р 
ур н ат и л а д и (6,9- раем). Б у н д а й т уси кл ар н и н г энг ма кб ул сони 
2 — 4 та булиб, унинг кенглиги й = 0,1 £), б а л ан дл иг и эса 
Н = 2й.
К а й т ар у в ч и ту с и кл ар а р а л а ш т и р и ш тезлигини бир оз оширади,
а м мо энергия сарфини 1,3— 1,5 б а р о б а р купайтиради.
139

---

А р а ла ш т и р г и ч ё р д а м и д а хосил булг ан окимнинг таркиби 
а р а ла ш т и р г и ч ва ку р ил ма н ин г конструктив тузи л ишиг а ха м да
ара ла шти рг ич н и урнатиш усулига боглик булади. Агар турбинали 
ёки винтли ара ла штирг ич курилманинг тубига якинрок урнатилган 
булса, у х о л а т д а пастки ц ир к ул я ци я сохаси к а ма я ди . Бун да 
суюклик окимларининг йуналиши узг ара ди. Бир жинсли а р а л а ш а -
диган мухит хосил килиш учун ук (яъни ак си а л ) о ки мл ар ни
т ашки л килиш з а р у р булади. Б ун да й ша роитда д иффуз о рли
винтли 
а р а л а ш т и р г ич д а н
фо йд а л а н и ш
т а к ли ф
этилади 
( 6 . 1 0 - раем). Д ифф у з о рн и нг ички д иа ме т р и а р а ла шт и рг ич ни н г
д иа м е т р и да н к а т т а р о к булади. А р а ла шт и рг ич билан д иффуз ор 
б и р г ал и кд а укли насос каби ишлайди.
А р а ла шт ир г ич ла р ни н г мухим к а т т а л и к л а р и к а ториг а а р а л а ш ­
тиргичнинг насосли эффекти хам киради. Бу эффект в а к т бирлиги 
ичида ц ир к ул я ци я ки л ин а ё тг ан суюкликнинг х а ж м и билан 
белгиланиб, а р а л а ш а ё т г а н с уюк ликнинг ковушоклиги купайиши 
билан к а ма я ди .
6 . 3 - § . М Е Х А Н И К А Р А Л А Ш Т И Р И Ш Д А Г И К У В В А Т С А Р Ф И
6 . 11- 
р ае м д а ичида а р а л а ш т и р г ич урн а т и л га н идиш курсатил- 
ган. А р а ла шт и рг ич ни н г а йл ан и ши учун з а р у р булган энергия 
и шк а ла н и ш кучларини енгишга х а м д а у юр ма л а р ни нг хосил 
булиши ва уларнинг бузилишига с а р ф л ан ад и. Механик а р а л а ш т и -
ришдаг и энергия сарфини а н и к л а ш учун у л ч а мл а р н и а на ли з
килиш усулидан фо й д а л а н ил а д и (2- боб). Т а ж р и б а л а р шуни
Г
Ь 
г-
----------
----------
С
и
О
ю :
72
)
1
"
6 . 1 0 - раем.
Д и ф ф у з о р л и а р а ­
л а ш т и р г и ч :
/ — к у р и л м а ; 
2 — д и ф ф у з о р ;
3 —
а р а л а ш т и р г и ч .
6 . I I - раем.
А р а л а ш т и р и ш
у ч у н э н е р г и я с а р ф и н и а н и к ­
л а ш .
курсатдики, ара ла шти рг ич н ин г и шл аши учун з а р у р булган к у в ва т