|
7-MAVZU
Mavzu: DIQQAT
1. Diqqat tushunchasi.
2. Diqqatning vazifalari va nazariyalari.
3. Diqqatning turlari va asosiy xususiyatlari.
4. Diqqatni rivojlantirish.
DIQQAT KONTsIPSI
Bir kishi doimiy ravishda turli xil stimullarga duch keladi. Biror kishining ongi bu narsalarning barchasini etarlicha ravshanlik bilan idrok eta olmaydi. Atrofdagi narsalar, narsalar va hodisalarning ko'pligidan, inson o'zi uchun qiziq bo'lgan narsalarni tanlaydi, uning ehtiyojlari va hayot rejalariga mos keladi. Har qanday inson faoliyati ob'ektni ajratishni talab qiladi va unga e'tiborni qaratadi. Diqqat ular hamma narsadan chalg'igan holda ong yo'nalishi va kontsentratsiyasini ma'lum ob'ektlarga yoki muayyan faoliyatga chaqiradilar.
Ma'lumki, agar odam e'tiborini jalb qilmasa, unda uning xatolarida muqarrar xatolar, idrok etishda noaniqliklar va bo'shliqlar mavjud. Biz diqqatni jalb qilmasdan turib:
Ø qarang, ko'rmayapman,
Ø eshiting, quloq solmang,
Ø ovqatlanmang va ta'mingizga emas.
E'tibor odam uchun katta ahamiyatga ega, chunki:
1. Diqqat bizning psixikamizni tartibga soladi har xil hislar uchun.
2. Diqqat bilan bog'langan kognitiv jarayonlarning yo'nalishi va selektivligi
3.Diqqat aniqlandi:
Ø idrokning aniqligi va tafsiloti (diqqat - bu tasvir tafsilotlarini farqlashga imkon beradigan o'ziga xos kuchaytirgich);
Ø xotira kuchi va tanlanganlik (diqqat qisqa muddatli va tezkor xotirada kerakli ma'lumotlarni saqlashga yordam beradigan omil sifatida ishlaydi);
Ø fokus va fikrlash samaradorligi (e'tibor muammoni to'g'ri tushunishda va hal qilishda majburiy omil bo'lib xizmat qiladi).
4. Shaxslararo munosabatlar tizimida e'tibor o'zaro tushunishni rivojlantirishga yordam beradi, odamlarning bir-biriga moslashishi, shaxslararo ziddiyatlarning oldini olish va o'z vaqtida hal qilish. E'tiborli odam hayotda diqqatsiz odamga qaraganda ko'proq narsaga erishadi.
Idrok jarayoni qanchalik murakkab ekanligi bilan tanishib chiqib, biz har xil odamlar uchun turlicha kechishini tushunishimiz mumkin. Har bir insonning o'ziga xos "individual uslubi", odatdagi kuzatish usullari bor, ular shaxsiy xususiyatlarining umumiy xususiyatlari va hayot davomida shakllangan ko'nikmalar bilan izohlanadi.
Keling, idrok va kuzatishda individual farqlarni bildiradigan eng xarakterli xususiyatlarni sanab o'tamiz.
Ba'zi odamlar idrok etish va kuzatish jarayonida asosan faktlarga e'tibor berishadi, boshqalari esa bu dalillarning ma'nosiga. Birinchisi, asosan, ta'riflashga qiziqadi, ikkinchisi esa ular sezadigan va kuzatadigan narsalarning izohida. Birinchi turni idrok etish va kuzatish tavsif, ikkinchi tur - tushuntirish deyiladi.
Ushbu tipologik farqlar, asosan, ikkita signal tizimi o'rtasidagi munosabatlarning o'ziga xosligi bilan izohlanadi. Kuzatuvning tushuntirish turiga moyilligi va qobiliyati ikkinchi signal tizimining nisbatan katta ahamiyati bilan bog'liq.
Idrokning ob'ektiv va subyektiv turlari o'rtasidagi farq juda katta. Maqsad - bu aniqlik va puxtalik bilan tavsiflanadigan, kuzatuvchining oldindan o'ylangan fikrlari, istaklari va kayfiyatiga ozgina ta'sir ko'rsatadigan idrok. Biror kishi haqiqatni ular kabi qabul qiladi, o'zidan hech narsa olib kelmaydi va taxminlarga ozgina murojaat qiladi. Subyektiv idrok qarama-qarshi xususiyatlar bilan tavsiflanadi: odam ko'rgan va eshitadigan narsalarga, xayol suratlari va turli taxminlar darhol qo'shiladi; U narsalarni asl holicha emas, balki ularni qanday ko'rishni xohlasa ko'radi.
Ba'zida idrokning sub'ektivligi shundan dalolat beradiki, odamning diqqatini u qabul qilingan faktlar ta'siri ostida boshdan kechirgan his-tuyg'ularga yo'naltiradi va bu hissiyotlar undan aniq faktlarni yashiradi. Ko'pincha siz ular bilan nima bo'lishidan qat'i nazar, avvalo o'zlarining boshidan kechirganlari, qanday hayajonlangani, vahimaga tushganligi, qanday qilib hayajonlangani va bu hissiyotlarni keltirib chiqargan voqealar haqida juda kam gapiradigan odamlar bilan uchrashishingiz kerak.
Boshqa hollarda, idrokning sub'ektivligi, agar bu uchun etarli ma'lumotlar bo'lmasa ham, imkon qadar tezroq kuzatilgan haqiqat to'g'risida umumiy taassurotni shakllantirish istagida namoyon bo'ladi. Bu xususiyat taxistoskop bilan o'tkazilgan tajribalarda, agar so'z qisqa vaqt davomida ko'rsatilsa va uni to'liq o'qish imkonsiz bo'lsa, yaqqol namoyon bo'ladi. Masalan, "stol" so'zi ko'rsatilgan. Tushunishning ob'ektiv turi bilan, kishi avval "kont" ni o'qiydi; ikkinchi displeyda u allaqachon "ofis" ni va nihoyat uchinchi displeydan keyin - "stol" ni o'qiy oladi. Subyektiv tipdagi vakolatni idrok etish jarayoni umuman boshqacha. Birinchi namoyishdan keyin u, masalan, "savat" ni, ikkinchisidan keyin - "kastor yog'i" ni, uchinchi namoyishdan keyin - "stol" ni o'qiydi.
Idrok va kuzatishdagi individual farqlarni tavsiflashda eng muhim xususiyat kuzatuv deb ataladi. Bu so'z narsa va hodisalarda muhim, qiziqarli va har qanday nuqtai nazardan qadrli, ammo ahamiyatsiz va shuning uchun ko'pchilikning e'tiboridan chetda qoladigan belgilar va xususiyatlarni sezish qobiliyatini anglatadi. Kuzatish faqatgina kuzatish imkoniyati bilan cheklanmaydi. Bu qiziquvchanlikni, yangi dalillarni va ularning tafsilotlarini o'rganishni doimiy istagi, "dalillarni qidirish" turini talab qiladi. Kuzatish nafaqat odam laboratoriya, muzey, kuzatish postida va hokazolarda kuzatuvlar bilan band bo'lgan vaqtlarda namoyon bo'ladi.
Biz kuzatuvchi, hayotdagi har qanday vaziyatda, har qanday faoliyat jarayonida qimmatli dalillarni "yo'lda" ko'rishga qodir bo'lgan odam deb ataymiz. Kuzatish idrokning doimiy tayyorligini anglatadi.
Kuzatish juda muhim sifat, uning qiymati hayotning barcha sohalariga ta'sir qiladi. Bu, ayniqsa, ba'zi faoliyat turlarida, masalan, olim ishida zarurdir. Buyuk rus olimi I.P.Pavlov o'zining laboratoriyalaridan birining binosida "Kuzatish va kuzatish" yozuvini qo'ygani ajablanarli emas.
Yozuvchi-rassomning asarini kuzatmasdan turib amalga oshirish mumkin emas: bu yozuvchiga asarlari uchun material bo'lib xizmat qiladigan hayotiy taassurotlar to'plamini to'plashga imkon beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
