Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

 
Kuchlanish kuchaytirgichlari. 
Kuchlanish kuchaytirgichlari qurilma chiqishida qurilma kirishidagidan 
bir necha barobar ko‘p kuchlanish olishda qo‘llaniladi. Oxirgi vaqtlarda bu 
uskunalar juda ko‘p qo‘llanilmoqda, chunki ular yuqori kuchlanish 
transformatorlarini o‘rnini bosadi. Bunday almashtirishda o‘lchamlar va 
massadan yutiladi. 3.3.10 - rasmda kuchlanishni parallel ikki barobar oshiruvchi 
uskuna sxemasi keltirilgan. U transformatorning bitta ikkilamchi chulg‘amiga 
ulangan ikkita bir yarim davrli to‘g‘irlagich ko‘rinishidadir. Agar A nuqta 

---

177 
musbat potensial, V nuqta manfiy potensialga ega bo‘lganda D
1
diod ochik, D
2 
diod yopik bo‘ladi. Bu vaqtda S
1
kondensator ochiq bo‘lgan D
1
diod orqali U
st
amplituda qiymatigacha zaryadlanadi. Keyingi yarim davrda V nuqta musbat, A 
nuqta manfiy potensialga ega bo‘ladi, D
1
diod yopiq, D
2
diod esa ochiq bo‘ladi. 
Bu yarim davrda D
2 
diod S
2
kondensatorni zaryadlaydi. S
1
va S
2 
kondensatorlar 
chikishga nisbatan ketma-ket ulangan bo‘ladi. [1,2] 
3.3.10 – rasm. Parallel kuchlanish 2 barobar kuchaytirgich sxemasi. 
Kondensatorlardagi kuchlanish qutblanishi shundayki, razryadlanish vaqt 
doimiysi 

razr
=CR
YU

T/2 (bu erda S=S
1
=S
2
, T-kirish kuchlanish davri) bo‘lganda 
uskunaning chiqish kuchlanishi transformatorning ikkilamchi cho‘lg‘amining 
kuchlanishining ikillangan qiymatiga teng bo‘ladi. 3.3.11 - rasmda kuchlanish 
ikki barobar oshiruvchining sxemasi keltirilgan. 

---

178 
3.3.11 – rasm. Ketma-ket kuchlanish 2 barobar kuchaytirgich sxemasi. 
Kirish kuchlanishini biror bir yarim davrda, qachonki V nuqta potensiali 
musbat, A nuqta potensiali manfiy bo‘lganda D
1
diod ochik, D
2
diod yopiq 
bo‘ladi. Bu vaqtda S
1
kondensatori D
1
orqali U
2T
kuchlanish amplituda 
qiymatigacha zaryadlanadi. Keyingi yarim davrda A nuqta potensiali musbat, V 
nuqta potensiali manfiy bo‘ladi, D
1
diod yopiq, D
2
diod ochiq bo‘ladi. Bunda 
S
2 
kondensator D
2
diod orkali zaryadlanishni boshlaydi, ya’ni transformatorning 
ikkilamchi cho‘lg‘ami kirishidan U
2
va zaryadlangan S
1
kondensatoridan 
zaryadlanadi. Buning oqibatida R
YU
qarshiligida kuchlanish qiymati U
2T
kuchlanish ikki barobar oshirilgan qiymatiga teng bo‘ladi. 
Ketma-ket sxemani kuchlanish ikki barobar oshiruvchi uskunaning 
parallelga nisbatan bir qator afzalliklari mavjud: chiqish kuchlanishi 
pulsatsiyasi, ishlash stabilligi yuqori. Bundan tashqari bir necha ketma- ket 
kuchaytirgichlardan to‘rt barobar kuchlanish oshiruvchi sistemalarni yig‘ish 
mumkin. To‘rt barobar oshiruvchini bir-biriga qo‘shib, kuchlanishni 8 barobar 
oishirish mumkin. SHuning uchun ketma-ket sxemali kuchlanishni ikki barobar 
oshiruvchi sxemalar ko‘prok qo‘llaniladi. [1,2] 
Kuchlanish kuchaytirgichlari yordamida chiqishda bir necha 10 kV 
kuchlanish olish mumkin, bunda kichik nominal kuchlanishli, kichik o‘lchamli 
va arzon (kondensatorlar va diodlar) uskunalar qo‘llaniladi. 

---

179 
3.3.12 - rasm. Kuchlanishni 4 barobar oshiruvchi uskuna sxemasi 
Barcha kuchaytirgichlarning kamchiligi: ularning kichikligi va FIK 
pastligidir. 
Hozirgi paytda K299 seriyali IMSlar ishlab chiqarilmoqda va keng 
qo‘llanilmoqda. Bu IMS yordamida tok I
H

200 mkA bo‘lganda 2000-2400 V 
chiqish kuchlanishini olish mumkin. Maslan, K229EV1 IMSlar 4 barobar 
oshiruvchi xisoblanadi va 3.3.12 - rasmda sxemasi keltirilgan. 
Nazorat savollari 
1.
Elektron kuchaytirgichga ta’rif bering. 
2.
Kuchaytirgich qurilmasi qanday qismlardan iborat? 
3.
Bitta kuchaytiruvchi elementi bo‘lgan zanjir qanday ataladi? 
4.
Ish rejimiga ko‘ra qanday kuchaytirgichlarga bo‘linadi? 
5.
Ikki signal farqini kuchaytiruvchi qurilma qangay nomlanadi? 
6.
Operatsion 
kuchaytirgichlar 
(OK) 
qanday 
parametrlari 
bilan 
xarakterlanadi? 
7.
Ayrim chastotalar va chastotalar doirasida kuchaytiruvchi kuchaytirgichlar 
qangay nomlanadi? 
8.
Qurilma chiqishida qurilma kirishidagidan bir necha barobar ko‘p 
kuchlanish olishda qanday kuchaytirgichlar qo‘llaniladi?

---

180