Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

o‘zgartkich 
transformatorlari
(O’T) deyiladi. quvvati bir necha Volt-Amperdan bir necha 
yuz mega Volt-Ampergacha (MVA) bo‘lgan o‘zgartkich transformatorlari 
sanoat korxonalarining elektr uskunalarida qo‘llaniladi. [1,2] 
Elektrotermik o’choqlarda (o’choq transformatorlari), elektr payvandlash, 
elektr transporti uskunalari, elektron sxemalar, tok va kuchlanish o‘lchagichlari 
sxemalarida maxsus transformatorlar qo‘llaniladi. 
Transformator magnit o‘tkazgichi
 - 
magnit o‘tkazgich deb magnit zanjirni 
hosil qiluvchi elektrotexnik po‘lat tunukachalar majmuasiga aytiladi. Magnit 
o‘tkazgichlarning turlariga qarab transformatorlar ustunli va qobiqli (bronevo‘e) 

---

185 
transformatorlarga aytiladi. Ustunli magnit o‘tkazgichlarda transformatorlarda 
transformatorning chulg‘amlari magnit o‘zaklarga o‘rnatiladilar. Bunday magnit 
o‘zaklar deyarli hamma o‘rta va yirik quvvatli transformatorlarda qo‘llaniladi. 
Qobiqli magnit o‘tkazgichlarda chulg‘amlar o‘zaklar bilan qisman 
o‘ralgan bo‘ladi. Bunday transformatorlar kichik quvvatli sxemalarda ishlatiladi. 
Magnit o‘zak qalinligi 0,35 yoki 0,5 mm bo‘lgan maxsus elektrotexnik po‘lat 
tunukachalardan yig‘iladi. Hozirgi zamon transformatorlari asosan ikki xil 
transformator po‘latlaridan issiq jo‘valangan (goryachekatanaya) va sovuq 
jo‘valangan (xolodnokatanaya) po‘latlardan yasaladi. 
Transformator chulg‘amlari -
 
transfomatorlarning chulg‘amlari bir qancha 
talablarni qoniqtirishi shart. Bulardan asosiylari quyidagilar: 

chulg‘am uchun ishlatiladigan misning kamyobligini hisobga olib, uning 
ishlab chiqarilishidagi xarajatlari minimal va transformatorning ishlash 
jarayonidagi foydali ish koeffitsienti mumkin qadar maksimal bo‘lishi 
lozim;

chulg‘amning issiqlik ajratish jarayoni standart talablarini qondirishi shart, 
agar chulg‘am harorati bu shartdan oshsa, transformatorning umri keskin 
qisqaradi; 

transformatorning 
bexosdan 
qisqa 
tutashuvidan 
hosil 
bo‘ladigan 
elektrodinamik kuchlarning chulg‘amga ta’siri ayanchli bo‘lmasligi lozim; 

kuchlanishning bexosdan oshib ketishiga chulg‘amning elektrik va mexanik 
bardoshlik qobiliyati mavjud bo‘lishi shart. 
Yuqori kuchlanishli (yu.k.) va quyi kuchlanishli (q.k.) chulg‘amlarning 
bir-biriga nisbatan joylashishiga ko‘ra chulg‘amlar ikki turga bo‘linadilar:
a)
konsentrik
b)
almashinuvchi chulg‘amdir. 
O’zgaruvchan magnit oqim cho’lgamlarda EYuK hosil qiladi 
(4.1.1) 
Transformatsiya koeffitsiyenti 

---

186 
(4.1.2)
Transformatorning ishlashi ikki yoki, umumiy holda, bir necha bir-biriga 
nisbatan qo‘zg‘almas konturlarning elektromagnit ta’siri hodisasiga asoslangan. 
4.1.2-rasmda bir fazali ikki chulg‘amli transformatorning prinsipial sxemasi 
keltirilgan. Agar birlamchi chulg‘amga (