Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

3.2.2. Mikroprotsessorlarning struktura sxemasi va funksiyalari. 
 
Integral mikrosxemalar (IS)
—deb, yagona texnologik jaraenda tayyorlanib, 
muayyan sxema bo‘yicha ulangan va umumiy plastmassali yoki metall 
korpusga yaxlit joylashtirilgan va diod, tranzistorlar, kondensatorlar,
rezistorlardan tashkil topgan mikroelektronika qurilmalariga aytiladi. Bitta 
integral mikrosxema yuzlab va undan yuqori miqdordagi diskret elementlar 
(diod, tranzistorlar, kondensatorlar va boshqalar)dan tashkil topgan elektron 
sxemaga ekvivalentdir.
Integral sxemalar IS (
10
2
 elementgacha
), katta IS (
10
4
 elementgacha), 
o‘ta katta IS (
10
4
 va undan ko‘p element
) ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. 
IS larning ya.o‘., plenkali va gibrid shakllari mavjud. 
YArim o‘tkazgichli IS 
larda elementlar va ular orasidagi bog‘lanishlar 
ya.o‘. sirtida va ichida (hajmida) bajariladi. 3.2.3-rasm.
3.2.3-rasm. Yarim o‘tkazgichli kristallda turli elementlarni joylashtirish 
misollari. 

---

161 
Plyonkali IS
lar dielektrik asosga vakuum ostida yoki boshqa usul bilan 
ma’lum konfiguratsiya va turli materiallardan tashkil topgan plekalarni 
epishtirish yo‘li bilan tayerlanadi. 
Gibridli (aralash) IS
larda plenkali texnologiya usuli bilan tok 
o‘tkazuvchi metall yo‘lakchalar va maydonchalar dielektrik materialdan 
yasalgan asosga joylashtirilib, sirtiga mikroelektronika elementlari (diodlar, 
tranzistorlar, rezistorlar va boshq.) montaj qilinadi. 3.2.4-rasm. 
3.2.4-rasm. Yarim o‘tkazgichli va gibridli IS lar strukturalari. 
IS larning afzalligi yuqori ishonchlilik, tezkorlik, og‘irligining kamligi, kam 
energiya 
talab 
etishi, 
bajaraetgan 
funksiyalarini 
murakkablash-tirish 
imkoniyatining borligi va boshqalar hisoblanadi.
Hozirgi kunda tranzistorlar asosida yaratilgan mantiqiy IS lar keng 
tarqalmoqda. Bunday tipdagi IS lardan K133, K155, K511 seriyalari hisoblash 
texnikalarini va diskret sanoat qurilmalarini avtomatik boshqarish tizimlarini 
yaratishda keng foydalaniladi.
YUqori darajadagi salbiy ta’sirlarga bardoshli mantiqiy IS 511 seriyasi 
sanoat avtomatikasi va dastgohlarni raqamli-dasturli boshqarish tizimlari, 
shuningdek boshqa TJ larni avtomatlashtirishda qo‘llaniladi. IS ning 
bardoshliligi ayniqsa vibratsiya, agressiv muhit, changlik bqori bo‘lgan qurilish 
sohasida, transport vositalarida, dastgoh va elektr uskunalarda muhim 
ahamiyatga ega. 
IS lar bir nechta yo‘nalishda takomillashib bormoqda. SHulardan biri 
integratsiyalanish 
darajasi
, 
ya’ni 
bir 
hajmda 
ko‘proq 
elementlarni
joylashtirish, borgan sari oshib bormoqda. Hozirgi kunda bir korpusda 

---

162 
milliondan ko‘proq mikroelementlar joylashtirilgan va murakkab mantiqiy 
qurilmalardan iborat mikroprotsessorlarda bo‘lgan KIS lar mavjud. 
Integratsiya darajasini
k =lgN 
 
formula orqali aniqlash mumkin. 
Bunda
 N - 
IS ga joylashtirilgan element va komponentlar soni. 
IS larning shartli belgilanishi
 
ularning qaysi sinf, guruh yoki 
seriyaga mansubligini aniqlashga yordam beradi. 
IS larning shartli belgilari quyidagi elementlardan tashkil topgan:
Birinchi element
- 
IS guruhini bildiruvchi raqam (1, 5, 7 — yarim 
o‘tkazgichli; 2, 4, 6, 8 — gibridli; 3 — plenkali, sopol (keramik) va boshq.). 
Keng iste’moldagi kurilmalarda harflar ham ishlatilishi mumkin. 
Ikkinchi element
- mikrosxema seriyasini bildiruvchi uchta raqam 
(000 dan 999 gacha). 
Uchinchi element
— IS vazifasidan kelib chiqib, uning ko‘rinishi va
kichik guruhini anglatadi. 
To‘rtinchi element
— shu seriyadagi mikrosxemaning shartli raqami 
(nomeri). [1,2]