Ichki kasallikiar

14-rasm .
P le v r o s ip a r a to r .
134

---

5.10. 0 ‘pka sili
0 ‘p k a sili,
y a ’ni tu b e r k u l o z y u q u m li kasallik boMib, b irin c h i 
g alda, 
0
‘p k a d a o ‘ziga xos, spetsifik cVzgarishlar p a y d o b o ‘lib borishi 
bilan xarak terlan a d i. 1882-yili 2 4 - m a r td a n e m is bakteriologi R obert 
K ox t o m o n i d a n t u b e r k u l o z q o ‘z g ‘a tu v c h is i k a s h f etild i. U sil 
q o bz g ‘a tu v c h is in i b e m o r l a r b a lg ‘a m i d a n , vafot e t g a n la r n in g ta n a
a ’z o la r id a n to p ib , u n i sil m ik o b a k te riy a la ri d e b a ta d i. H o z ir g a c h a
b u b a k te r iy a b i r in c h i m a r t a t o p g a n k is h in in g n o m i b ila n K ox 
batsillasi d e b a ta lib k e lin m o q d a .
Sil t a y o q c h a s i h a r a k a t s i z b o l lib , q a y r i l g a n s p o r a l a r h o s il 
q ilm a y d i, u b o l i n i s h y o ‘li b ila n k o ‘p a y a d i, u n in g uzu n lig i 1— 5 
m k , y o bg ‘onligi 0 ,4 m k .g a te n g . O d a m g a , sil, a s o s a n , a e r o g e n y o ‘l 
bilan y u q a d i, y a ’ni sil m ik o b a k te riy a la ri o rg a n iz m g a n afas y o ‘llari 
o rq a li kiradi. Sil m ik o b a k te riy a s i b e m o r n i n g b a lg ka m i , siydigi va 
najasi orq a li ajraladi.
Sil m ik o b a k te riy a la ri k a sa ld a n so g ‘ o d a m g a t o m c h i infeksiyasi 
yoki q u r ig a n b a l g 'a m z a r r a c h a la r in i tu tu v c h i c h a n g orq a li o ‘tadi. 
Y o ‘ta l, aksirish va y a q i n d a n tu r ib g a p la s h is h v a q tid a ic h id a sil 
m ik o b a k te riy a la ri boMgan yengil t o m c h i l a r x o n a g a ta r q a la d i, s o ‘ng 
u l a r o ‘pka yoMlari orqali o d a m o rg a n iz m ig a kiradi, b u n d a n tash q ari, 
b e m o r y o ‘tal v a q t i d a a jr a tilg a n t o m c h i l a r q u r i b , a t r o f h a v o g a
ta rq a la d i. Sil m ik o b a k te riy a la ri o ‘p k a g a nafas b ila n o lin g a n h av o
o rq a li kirib, silni y u q tirad i.
B e m o r fo y d a la n g a n b u y u m l a r ( d a s tr o ‘m o l, ich kiyim , o ‘rin - 
k o ‘r p a , y u m s h o q m e b e l , i d i s h - t o v o q v a h . k . ) h a m k a s a llik
y u q t i r u v c h i m a n b a b o ‘lishi m u m k i n . B a ’zi h o l l a r d a sil b ila n
o g kriyotgan h a y v o n l a r suti h a m kasallikni keltirib c h iq a r u v c h i om il 
b o ‘la oladi. B u n d a y h o lla rd a xastalik ic h a k orqali yuqadi.
K asallikning tasnifi.
X a lq a r o f t i z i a t r l a r s y e z d in i n g 1979-yil
2 3 - a p r e l d a g i q a b u l q ilg a n b u y r u g l g a m u v o f iq , sil q u y id a g ic h a
ta s n ifla n a d i:
1. B irlam ch i sil kom p lek si.
2. T o ‘sh ichid ag i limfa tu g u n la r i sili.
3. D is s e m in a ts iy a la n g a n (yoyilib k e tg a n ) o ‘p k a sili.
4. 0 ‘p k a n in g y a r i m o ‘t k ir va s u ru n k a li d e s s e m in a ts iy a la n g a n
sili.
5. 0 ‘choqli o ‘pka sili.
6. Infiltrativ o ‘p k a sili.
135

---

7. 0 ‘pka tu b erkule m a si.
8. K a v e m o z o ‘p k a sili.
9. F ib r o z - k a v e m o z o ‘pka sili.
10. Sirrotik o ‘pka sili.
11. Sil plevriti.
12. Y u q o ri nafas yoNlari sili.
13. N a f a s a ’z o la r in in g c h a n g va k a s b - k o r g a a l o q a d o r o ‘p k a
kasalliklari b ila n birga q o ‘s h ilg a n sili.
14. B o sh q a a ’z o va s is te m a la r sili (m a r k a z iy a sa b siste m asi, 
ic h a k , su y a k va b o ‘g ‘in lar, siydik va ta n o sil a ’z o la ri, te ri, limfa 
tu g u n la ri, k o ‘z va b o s h q .) .
0 ‘p k a sili: yengil, o ‘rta c h a , o g ‘ir o ‘tishi m u m k in . K a sa llik n in g
k o m p e n s a ts iy a la n g a n
(A),
s u b k o m p e n s a ts iy a la n g a n ( 5 ) , d e k o m -
p e n s a ts iy a la n g a n ( Q tu rlari m avjud.
K a sa llik n in g b e m o r b alg ‘a m i bilan birga sil m ik o b a k te riy a la rin i 
h a m c h i q a r i b t u r a d i g a n t u r i ( o c h i q t u r i )
— BK,
sil m i k o b a k ­
te riya la ri h a m i s h a c h i q m a s d a n v a q t-v a q ti b ila n c h iq ib tu r a d ig a n
b o ‘lsa 
+ B K d e b
belgilanadi. Balg‘a m bilan birga sil m ikobakteriyalari 
c h iq ib tu r m a y d i g a n kasallik turi — 
B K
d e b b elg ila n a d i. Sil avj olib 
b o r g a n d a u n in g infiltratsiya, p a r c h a l a n i s h , surilish, z i c h la n is h va 
o h a k la n is h b o s q ic h la ri fa rq lan ad i.
O 'pka