Ichki kasallikiar

N ajasdagiyashirin qonni aniqlash.
Tekshirishdan avval bem orga 
2—3 kun d a vom ida go'shtsiz ovqatlar berilib, m ilkida yara y o ‘qligi 
tekshiriladi. A gar m ilk d a yara b o 'ls a , y a sh irin q o n g a b o i g a n
reaksiyani q o l l a b b o i m a y d i , chunki b u n d a ichakka m ilkdan oz 
m iqdorda qon tushib,u sinam a y ordam ida aniqlanadi. Milklar kasal 
b o l g a n d a tekshirishdan 2—3 kun oldin tishni c h o l k a bilan yuvish 
taqiqlanadi.
G vayak qatroni sinamasi.
C hinni havonchaga 5 g ra m m c h a najas 
solinib, 10 to m c h i m uz sirka kislotasi, 5— 10 ml suv q o ‘shiladi va 
b o l q a s i m o n konsistensiya hosil b o l g u n c h a aralashtiriladi, s hundan 
s o ‘ng bu a ra la s h m a n i p ro b irk a g a quyib 5 ml efir q o 's h ila d i. 
Probirkani tiqin bilan bekitib, bir n e c h a m arta to'n k arila d i. Bunda 
q o n efir bilan birikib, najasdan ajraladi. S h u n d a n s o ‘ng aralashm a 
tinguncha kutib turiladi. S o 'n g yuqorida ajralib c h iqqan efir boshqa 
probirkaga olinib, unga 1—2 ml yangi tayyorlangan gvayakning 
spirtli eritm asidan va b ir n e c h a to m c h i usti oc h iq qoldirilgan eski 
skipidardan yoki 1 ml v odorod peroksididan q o ‘shiladi. N ajasda 
q o n mavjud b o l s a , havorang hosil b o i a d i .
Benzidin sinam asi.
Probirkaga 2 ml m uz sirka kislotasi quyilib, 
unga oz m iq d o rd a (p ic h o q uchida) be nzidin solinadi. Probirkadagi 
suyuqlik bir xil konsistensiya hosil qilguncha aralashtiriladi. S o 'n g
birinchi benzidinli probirkaga v odorod peroksidning 3 % li e rit­
masidan 20 tom chi q o ‘shiladi va unga ikkinchi probirkada bir necha 
tom chi suyultirilgan najas solinadi. Najasda qon b o l s a , probirkadagi 
aralashm a och yashil-ko'k rangga bo'yaladi.
Gregersen m odifikatsiyasi.
Tekshirishdan a w a l 5 ml 50 % li 
sirka kislotada 25 mg be nzidin va 0,1 g v odorod peroksid eritiladi. 
S o 'n g tekshiriladigan najas b u y u m oynasiga yupqa qilib surkalib, 
unga 1—3 to m c h i yangi tayyorlangan e ritm a tomiziladi. Najasda
86

---

q o n b o ‘lsa, u o c h ya sh il-k o ‘k rangga b o Lyaladi. Bo‘yoqning hosil 
b o l i s h m u d d ati najasdagi q o n n in g m iqdoriga bog‘liqdir.
G vayak qatroni bilan k o bzga k o brinm aydigan q o n n i aniqlash 
sinam asining sezgirligi j u d a past. Benzidin sinamasi a n c h a sezgir. 
Laboratoriyalarda k o ‘pincha Gregersen modifikatsiyasidagi benzidin 
reaksiyasidan foydalaniladi. K o lzga k o ‘rinm aydigan qonga b o i g a n
m usbat reaksiya m e ’d a -ic h a k y o l i d a (yara kasalligida, m e 'd a yoki 
ichak saratonida va polipozda) yashirin qon ketayotganini ko‘rsatadi.
Najasdagi sterkobilinni aniqlash.
N ajasda sterkobilin borligini 
aniqlashda Shmidt reaksiyasidan foydalaniladi. U quyidagidan iborat. 
P e tri idishi t u b i g a b i r - b i r i d a n a l o h i d a r a v is h d a ikki b o l a k
tekshiriluvchi najas solinadi. U larning biriga sulem aning t o ‘yingan 
(5 % li) e r i t m a s i, ik k in c h is ig a — d is tilla n g a n suv s o lin a d i va 
24 soat d a vom ida term ostatga q o ‘yib q o ‘yiladi. N ajasda sterkobilin 
b o l s a , 24 so a td a n s o ‘ng sulem a solingan b o l a k pushti rangga 
b o ‘yaladi, ikkinchisi esa o ‘z rangini o ‘zgartirmaydi. Sterkobilinga 
b o i g a n reaksiya m anfiy b o l s a , d e m a k , jigardan o ‘n ikki barm oqli 
ichakka o ‘t tush m as ekan. Bu holni o ‘t chiqaruvchi y o l l a r tosh, 
o ‘sm a, askarida bilan bekilib qolganda, shuningdek, jigar p a re n - 
ximasida patologik ja ra y o n a r b o l g a n d a kuzatish m um kin.
M e ’yorda najas reaksiyasi taom turiga b o g l iq — neytral, kuchsiz 
ishqorli yoki kuchsiz kislotali b o l is h i m um kin. Ichakda achish 
jarayonlari yaxshi k e c hganda, u n d a achish kislotalari t o ‘planishi 
o q ib a tid a najas m uhiti kuchli n o r d o n b o i a d i . I c h a k d a chirish 
j ara y o n i b o l g a n d a oqsillardan a m m ia k hosil b o i i b , u axlatda 
ishqoriy m u h it paydo b o l is h i g a sabab b o i a d i . Najas m uhiti uning 
parchasiga lakm us q o g lozini tekkizish yo ‘li bilan aniqlanadi.
Ish q o riy m u h i t d a qizil la k m u s q o g ‘ozi k o kk a ra d i, n o r d o n
sharoitda esa k o ‘k lakm us q o g ‘ozi qizaradi.
Gelmintozlarni aniqlash.
N ajasda ichak parazitlari yakka holda 
(d u m a lo q gijjalar) yoki alohida yassi b o ‘g 1 n la r (tasm asim on gijja- 
lar) shaklida ko'rinishi m u m k in . D u m a lo q gilialardan k o 'p in c h a
askarida va ostritsalar uchraydi. Tashqi krinishiga ko‘ra, askaridalar 
y o m g l r c h u v a lc h a n g in i eslatadi. U la r d u m a l o q , p u s h ti rang, 
uchlari o ‘tkir, b o ‘yi 25 sm .gacha b o i a d i . Ostritsalar oq , ingichka, 
uzunligi 1 s m .gacha bo'ladi. Ular, o d a td a , najasning yuzasiga j o y ­
lashgan bo'ladi.
Tasmali gijja lam ing bo'g'inlari uzun, yassi to 'rtb u rc h a k shaklida 
b o 'lib , ularning bo'yi 1—2 sm va bir to m o n i ko'tarilgan holda 
turadi. Tasmali gijja tashqariga chiqqanda uning bosh qismini topish
87

---

j u d a ahamiyatli, chunki u c h iq q a n d a n keyingina, b e m o r gijja ning 
b u tu rid a n butunlay qutuldi deb hisoblash m u m k in . U n in g boshini 
topish u c h u n axlatni suv bilan yaxshilab aralashtirib, e la k d a n
o ‘tkazish kerak, s h u n d a n s o ‘ng elakda parazit bilan qolgan axlat 
yana bir m arta yuviladi. Butun gijjalar yoki u la m in g b o 4g ‘inlari 
axlat bilan deyarli kam ajralgani u c h u n ularni topishning asosiy 
usuli — axlatda parazit tuxum i b o r -y o ‘qligini tekshirishdir. Bunday 
tekshirish m ikroskop y o rd am id a o ‘tkaziladi.
G ijjalar tuxum i najasda quyidagicha topiladi. N ajasning turli 
joylaridan bir n e c h ta boMagi olinib, probirkaga solinadi va unga 
m iqdori olingan axlatdan 20 m arta k o ‘p b o i g a n suv q o ‘shiladi. 
P ro b ir k a d a g i su y u q lik s h is h a t a y o q c h a y o r d a m i d a y a x sh ila b
aralashtirilib, 2 soat q o ‘yib q o ‘yiladi. S h u n d a n s o ‘ng pipetka bilan 
probirka tubidagi c h o bk m a d a n olinib, b u y u m oynasiga tomiziladi 
va yopuvchi oyna bilan berkitiladi h am da mikroskop ostida ko ‘riladi. 
Agar gijjalar tuxum i topilm asa, tekshirishni yana b ir n e c h a m arta 
takrorlash kerak. M ikroskop ostida k o ‘rilganda gijjalar tuxum i 
yum aloq, b a ’zan oval shaklida k o ‘riladi. U la r bir-biridan shakli, 
kattaligi, qobig’ining tuzilishi va rangiga qarab farq qiladi. Askarida 
t u x u m i oval shaklga ega. U b o s h q a gijjalar t u x u m i d a n tashqi 
q o b i g in i n g g ‘adir-budurligi bilan farq qiladi. U la r jigarrang b o ‘lib, 
ju d a k o ‘p m ayda donalarga ega.
Ostritsa tuxum i h am s h u n d a y kattalikka ega, oval shaklida, 
lekin uning qobiq konturi tekis. T u x u m ichida zarodish lichinkasi 
k o ’rinib turadi. Buqa solityori tuxumi dum aloq, askarida tuxum idan 
biroz kichik qobig’ida radial chiziqlar bor. T u x u m ichida 6 ta 
e m b rio n al ilgakni k o ‘rish m u m k in . C h o ‘c h q a solityorining tuxum i 
b uqa solityori tu x u m id a n hech farq qilmaydi. K eng tasm a sim o n
gijja tuxum i boshqa tasmali gijjalar tu x u m id a n 2—3 m arta katta va 
oval shakliga ega boNib, silliq yupqa qobiq bilan qoplangan. U ning 
ichi katta donali, tut mevasini eslatadi. Qilbosh tuxum i c h o ‘ziq- 
oval shaklida boMib, uchlari sharsimon tuzilmaga ega. Qobig’i qalin, 
tillarangga b o ’yalgan boMadi.