Ichki kasallikiar

6 .3 . Yurak-qon tomirlar tizimi kasalliklarini
asbob-uskunalar yordamida tekshirish
6 .3 .1 . A rterial qon b osim ini oM chash tex n ik a si
S o g l o m o d a m d a a rte ria l b o s im m u r a k k a b n e y ro g u m o r a l 
regulatsiya tufayli d o im bir m e ’y o rd a tu ra d i va asosan, yurak 
qisqarishining kuchiga va to m irla r tonusiga b o g i i q b o i a d i .
Q o n bosimi q o n n in g to m irla r sistemasi b o ‘ylab oqishiga im kon 
beradi va shu bilan organizm t o ‘qimalarida m oddala r almashinuvini 
t a ’minlaydi. Arterial bosim ning yuqori yoki past b o l i s h i , asosan, 
yurak qisqarishlari kuchi va yurakning h a r qisqarganda tomirlarga 
h a y d a y d ig a n q o n m iq d o r i, t o m i r l a r d e v o rin in g q o n o q im ig a
k o ‘rsatadigan qarshiligi va kam roq darajada vaqt birligida yurak 
qisqarishlarining soni bilan belgilanadi. Yurakning c h a p qorinchasi 
qisqarganda (sistola) arterial bosim m aksim al darajaga yetadi. Bu 
ja r a y o n d a y urakdan 70 ml qon oqib chiqariladi. B uncha m iqdor 
qon birdaniga m ayda qon tom irlari (ayniqsa, kapillar) orqali o ‘tib
157

---

ketolmaydi. S huning u c h u n elastik aorta kengayadi, undagi bosim 
(sistolik bosim ) esa ortadi. S o g l o m o d a m d a u yirik arteriyalarda 
110— 130 m m sim ob ustuniga yetadi.
Yurak q o r in c h a la rin in g qisqarishlari orasidagi p a u z a (y a ’ni 
d i a s t o l a ) v a q t i d a k e n g a y g a n q o n t o m i r l a r i ( a o r t a va y irik
arteriyalar)ning devori qisqara boshlab, qonni kapillarlarga haydaydi. 
Q o n bosim i asta-sekin pasayib, diastola oxirida m inim al darajaga 
tushadi (aorta 90 m m simob ustuni, yirik arteriyalarda 70 m m simob 
ustuni a trofida b o i a d i ) . Sistolik va diastolik b o sim lar kattaligi 
o ‘rtasidagi farqni, a n i q r o g i , ular o i c h a m i d a g i o ‘zgarishlar farqini 
biz puls t o i q i n i sifatida sezamiz. Q o n tomirlaridagi bosim yurakdan 
uzoqlashgan sari pasayib boradi. Masalan, aortada bosim 140/90 m m
simob ustuniga teng — birinchi raqam sistolik yoki yuqori, ikkinchisi 
esa diastolik yoki pastki bosim ni anglatadi. Yirik arteriyalarda qon 
bosimi o ‘rta hisobda 110/70 m m sim ob ustuniga teng.
Arteriyalarda sistolik va diastolik bosimlar o ‘rtasida farq b o ‘lmaydi 
va q o n b o sim ta x m in a n 40 m m sim ob ustuniga te n g b o i a d i .
Kapillarlarda q o n bosimi 10— 15 m m sim ob ustunigacha pasayadi. 
Q o n n in g ven o z o ‘zaniga o l i s h i d a q o n bosim i y a n a d a k o ‘proq 
kamayadi va eng yirik venalarda (yuqori va pastki kovak venalarda) 
q o n bosimi m anfiy k o ‘rsatkichlarga h a m yetishi m um kin.
0 ‘lchash texnikasi.
Arterial qon bosimini o l c h a s h d a R iva-R och- 
c hining simobli s fig m o m a n o m e trid a n yoki prujinali m a n o m e tr d a n
foydalaniladi. Bu apparat quyidagi qism lardan iborat: b o g l c h l i
uzun m a to g llo f g a joylangan, 12— 14 sm kenglikdagi ichi b o ‘sh 
rezina m anjeta; shkalasi 250 m m .g a c h a b o l g a n simobli m a n o m e tr
(prujinali m a n o m e tr); havo yuboradigan rezina ballon. M anjeta va 
m a n o m e tr havoni chiqarish u c h u n xizm at qiladigan kranli ballonga 
rezina naychalar bilan ulanadi (17-rasm ).
0 ‘lchash vaqtida b e m o r o l i r i s h i yoki yotishi m u m k in . U n in g
q o l i n i kiyim lardan, ayniqsa, yengi to r kiyim dan b o ‘shatish lozim. 
Q o ‘lni stol yoki karavot chetiga tax m in a n yurak dam iga keltirib, 
kaft tom onini yuqoriga qilib q o ‘yiladi, uning mushaklari b o lshashgan 
holatda b o l i s h i kerak.
A pparatni q o ‘l bilan bir sathda turadigan qilib o brnatish lozim. 
Arterial bosim N .S . Korotkov usuli b o ‘yicha quyidagicha qilib 
o lch a n a d i.
Manjeta tirsakdan yuqoriga unchalik m a h k a m qilmasdan, tagiga 
b a rm o q sig‘adigan qilib o ‘raladi. M a n je tan in g pastki cheti tirsak 
b o ‘g ‘in id a n 2,5 sm yuqorida b o l i s h i kerak. Tirsak arteriyasidan
158

---