Ichki kasallikiar

16 -ra sm .
P u l s n i t e k s h i r i s h n u q t a l a r i :
/ — t a n a d a ; 2 — q o ' l ( b i l a k ) d a .
153

---

SogNom kishilarda pulsning tezligi yurak qisqarishi tezligiga m os 
b o ‘lib, bir m in u td a 60—80 m arta to m i r urishiga teng. Y urakning 
bir m inutda 90 m artadan ortiq qisqarishi — taxikardiya, 60 m artad a n
ka m qisqarishi — b r a d ik a rd iy a d e b a ta la d i. Y u r a k n in g b a ’zi 
kasalliklarida puls yurak qisqarishi tezligidan kam boMishi m um kin, 
bu puls defitsitidir. Bolalarda kattalarga nisbatan puls ortiqroq, qizlarda 
o ‘g ‘il bolalarga nisbatan b irm u n c h a ortiqroq b o l a d i . T u n d a puls 
kunduzgiga nisbatan kam roq boMadi. Jism o n iy m e h n a t qilganda, 
nerv-em otsional reaksiyalarda puls ortadi.
Taxikardiya q o n aylanish a pparatining o rganizm ni kislorodga 
ehtiyoji ortishiga nisbatan b o ‘lgan m o sla n u v reaksiyasi boMib, 
organ va to^qim alarning q o n bilan yuqori darajada ta'm inla nishiga
im k o n beradi. A m m o chiniqtirilgan yurakning (m asalan, sportchi- 
larda) k o m p e n s a to r reaksiyasi taxikardiyaning k o ‘tarilishi bilan 
em as, balki yurak qisqarishining kuchayishi bilan ifodalanadi. Bu 
organizm uchun a n c h a qulayroqdir. Yurakning k o ‘pgina kasalliklari 
tan a harorati ortishi, b a ’zan zaharlanishlar taxikardiyani kuchay- 
tiradi.
Bradikardiya yurakning b a ’zi kasalliklarida, z a harlanishlarda, 
shuningdek, b i r q a t o r dorilar t a ’sirida kuzatiladi. Sog‘lom o d a m d a
puls ritmik (bir tekis), y a ’ni puls t o ‘lqinlari m a ’lum vaqt oralig'ida 
sodir b o ‘ladi. Yurak ritm ining buzilishi aritmiya deb ataladi, b u n d a
puls t o lq i n la r i bir xil vaqt oralig‘ida notekis b o l a d i . Pulsning 
tarangligi arterial q o n bosim iga b o g ‘liq g ipertoniya da g loyatda 
kuchayadi, gipotoniya va yurak kasalliklarida b o ‘shashadi. Pulsning 
t o ‘liq yoki to ‘liq emasligi yurak qisqarishi kuchiga bogTiq. Pulsning 
b oshqa o ‘ziga xos ko ‘pgina xususiyatlarini bilish b e m o rn in g ahvoli 
haqida t o ‘liq m a ’lum ot beradi.
Palpatsiya.
Yurak sohasini palpatsiya qilish yurak uchi zarbi 
seziladigan joyni h a m d a shu zarbning xarakterini bilib olishga, 
k o 'k r a k qafasida de form atsiya («yurak bukrisi») b o r - y o bqligini 
aniqlashga im kon beradi. Yurak uc h in in g zarbi ko^arilib qolgan 
( a o rta l p o r o k la r , g i p e r t o n iy a d a ) , m a n fiy ( b u n d a q o r i n c h a l a r
sistolasi vaqtida k o ‘krak qafasi d o ‘m bayib chiqishi o ‘m ig a ichga 
tortilib turadi — adgeziv perikarditda), yoyilgan (yurak boNimlari 
kengayib ketganida) boMishi m u m k in . Past chastotali shovqin- 
larning akslanishida 
«fremissment cataire»ri\,
fransuzchadan tarjima 
qilganda «mushuk xirillashi» m a'nosini bildiruvchi hodisani aniqlash 
u c h u n palpatsiya qilib k o ‘rish katta aham iyatga ega.
154

---

P erkussiya.
Y u r a k s o h a sig a urib k o ‘rish y o ‘li b ila n hosil 
qilinadigan tovushning xarakteriga qarab, nisbiy va m utlaq yurak 
o ‘tm asligini aniqlab, uning haqiqiy chegarasini topish m um kin.
Nisbiy yurak o btmasligi yurakning haqiqiy chegarasiga t o ‘g bri 
keladi. Yurak nisbiy o btmasligining n o rm a l chegaralari quyida- 
gilardir; o ‘ng chegarasi, t o ‘shning o ‘ng qirrasidan 0 ,5 — 1 sm narida 
111 qovurg‘aning yuqori qirrasi oldida yurak chegarasi biroz ichkariga 
q iy s h a y ib , t o ‘s h n i n g o ‘ng q irr a s i b o ‘ylab b i r i n c h i q o v u r g ‘a 
o r a lig lg a c h a boradi. Yurakning c h a p chegarasi u c hinc hi qovurg‘a 
oralig‘ida parasternal chiziqni kesib o ‘tkazadi va tashqariga b o ‘rtgan 
ravoq hosil qilib, beshinchi qovurg‘a o r a lig ig a c h a tushadi.
M utlaq yurak o ‘tmasligi chegaralari sekin perkussiya qilish usuli 
bilan a n iq la n a d i. S og‘lo m o d a m d a m u tla q o ‘tm a slik n in g o lng 
chegarasi t o ‘sh c h a p q irra sid a n boshlab avvaliga IV q o v u rg ‘a 
to g ‘ayining pastki qirrasi, s o ‘ng ravoq hosil qilib c h a p chegaraga 
o ‘ta d i. C h a p c h e g a r a t a s h q a r ig a t o m o n pastga t u s h ib , c h a p
parasterial chiziq b o ‘ylab yoki uning orasi va o ‘rta o ‘m rov b o ‘ylab 
be shinchi qo v u rg ‘a orasiga yetib boradi h a m d a jigar o btmasligi 
chegarasiga o ‘tadi. M utlaq yurak o ‘tmasligi yurak qanchalik o ‘pka 
bilan yopilganini k o lrsatadi. Bu o ‘tm aslikning hajmi yurakning 
kattaligiga h a m , o ‘pka qirralarining holatiga h am b o g lliq b o i a d i . 
Yurak surilganda ham da u kattalashganda mutlaq va nisbiy chegaralar 
o ‘tmasligi o ‘zgaradi. Ba’zan yurak k o lkrak qafasining o ‘ng tom onida
joylashadi — dekstrakardiya