Ichki kasallikiar

6 .4 . Revmatizm
Revm atizm
(yunon. 
revm atism os —
shilliq) — 
biriktiruvchi 
t o ‘q i m a n in g keng ta rq a lg a n y a l l i g i a n i b sh ik a s tla n is h i b o i i b ,
k o lp in ch a y u r a k -to m ir b o ‘g ‘inlar va boshqa org an la r sistemasida 
joylashishi bilan xarakterlanuvchi infeksion-allergik kasallikdir.
1838-yilda rus shifokori G .I . Sokolskiy va fransuz Buyo b o ‘g i n
revm atizmi o l k i r xurujining klinikasi bilan davosini birinchi m arta 
tasvirlab, bu kasallikning yurak shikastlanishiga a lo q a d o r b o i is h i n i
aniqlab berishgan. Revm atizm bilan bolalar va o ‘smirlar h a m m a d a n
k o ‘p ro q kasallanadi. B un d a y xastalik bilan a y o lla r e rkaklarga 
q araganda 1,5—2 ba ro b a r k o ‘p og ‘riydilar.
164

---

Etiologiyasi.
R e vm atizm ilgari b o s h d a n kechirilgan streptokokk 
infeksiyalari, m asalan, angina, xronik tonzillit, otit, faringit, yuqori 
nafas yoNlari katari va boshqa organlarning y a llig ia n ish id a n keyin 
kelib chiqadi. R e v m a tizm rivojlanishida tashqi m u h it om illari, 
s o v q o tis h , c h a r c h a s h , i m m u n i t e t n i n g pasayishi, s tr e p to k o k k a
sezuvchanlik, kasb-kor, tura r joy J i n s , yosh, epidemiologik sharoit- 
lar asosiy o m illa rd an hisoblanadi.
Kasailikni avj olishida streptokokk asosiy rol o ‘ynaydi. Antigenlar 
k irish ig a j a v o b a n o r g a n i z m d a a n t i t e l o l a r hosil b o i i b , b u l a r
a n tig e n la r bilan birikadi va ularni neytrallaydi. M e ’yordagi m an a
shu himoya reaksiyasi im m unitet deb ataladi. Streptokokk infeksiyasi 
y u qqa n o d a m la m in g ta x m in a n 1—3 % ida bu jara y o n , ya’ni a n ti­
gen kirishi va antitelolar hosil b o l i s h i im m u n ite t paydo b o l is h i
bilan tugallanm aydi. Sensibilizatsiya tobora kuchayib boradi, y a ’ni 
organizmga spetsifik antigenlargina emas, balki nospetsifik antigenlar 
h am ortiqcha m iqdorda к i rave rad i.
Shuning natijasida organizmning biriktiruvchi to ‘qima sistemasida 
og‘ir yalliglanish reaksiyasi—klinikjihatdan tana harorati k o ‘tarilishi 
leykositoz bilan, eritrotsitlar c h o ‘kish reaksiyasining tezlashuvi va 
bosh q a belgilar bilan harakatlanadigan giperergik reaksiya kelib 
chiqadi. Revm atizm da antistreptokinaza, antistreptolizin va boshqa- 
larning titri oshib, ste reptokokk antigeni bilan q o ‘yilgan teriichi 
sinam alari m usbat natija beradi.
S treptokokk infeksiyasi faqatgina organizm maxsus individual 
reaktivlikka ega b o l g a n i d a , u nga sh a m o lla s h , o rtiq c h a jis m o n iy
ish va asab q o ‘zg‘alishi, ovqatlanish tartibining buzilishi, boshdan 
k e c h ir ilg a n k a s a llik la r kabi n o q u l a y s h a r o i t l a r q o ‘s h ilg a n d a
rev m a tiz m g a olib keladi. Im m u n ite t hosil qilishning individual 
xususiyatlari tufayli, o r g a n iz m n in g h im o y a kuchlari kam ayadi va 
o lchoqli streptokokk infeksiyasi mavjud b o ‘lganda revmatizm kasal- 
ligining rivojlanishiga olib keluvchi patologik (allergik) reaktivlik 
ishlanadi.
R e v m a tizm turli o rg an va sistem alarni shikastlovchi b u tu n
organizmning kasalligidir. Kasallikning klinik ko‘rinishi xarakterlidir.
Klinikasi.
Kasallik o l k i r boshlanadi. Angina va boshqa streptokokk 
infeksiyasi q o ‘z g ‘a g a n kasallikdan keyin 10— 14 kun o l g a c h ,
harorat yana k o la rila d i. O g‘riq paydo b o i a d i , tirsak, bilak-kaftusti, 
tizza, bo ld ir-o y o q panjasi b o ‘g ‘inlari va boshqa b o ‘g ‘inlar qizarib, 
shishib chiqadi (revm atik poliartrit). B unda b o ‘g1nlarning zararla- 
nishi tu rg ‘un b o l m a y d i , 10— 12 kun o l g a c h poliartritning h a m m a
165

---

alomatlari ycVqolib ketadi. Lekin b u nday tuzalish vaqtincha, chunki 
ayni vaqtda yurak (m uskul qavati, tashqi va ichki pardalari) h am
zararlanadi. K lapanlarning revm atik zararlanishi ularning tu rg ‘un 
deformatsiyasiga va yurak porogi paydo boNishiga olib boradi.
Kasallik ikki — asosiy faol va sust bosqichga ajratiladi. Bu kasallik, 
o ‘tkir, y a rim o ‘tkir holda, o ‘tishi c h o ‘ziladigan, tin m a y qaytalanib 
turadigan va yashirin b o l is h i m um kin.
Kasallikning o ‘tkir turida tan a harorati 38—40°C ga k o ‘tarilishi 
bilan boshlanadi, shu bilan birga, talay b o bg ‘inlarning zararlanishi 
bilan birga dav o m etib boradi, b o ‘g ‘inlarda sal harakat qilganda, 
hatto biror narsa tegib ketganda h a m kuc hayuvchi kuchli og ‘riq 
paydo boMadi. Bir n e c h a soat ichida b o ‘g ‘inlar shishib ketadi, ular 
sirtida ekssudat paydo b o ‘ladi. Shikastlangan b o ‘g ‘in ustidagi teri 
q izaradi, ha rora ti k o ‘tariladi. Yalligblan is h n in g b e sh ta a lo m a ti 
(y allig la n g a n joy n in g qizarishi, shishishi, h a ro ra tn in g k o ‘tarilishi, 
o g ‘riq paydo b o l is h i , funksiyasining buzilishi) paydo b o ‘ladi.
K o ‘p i n c h a yirik b o ‘g ‘in la r sh ik a stla n a d i. B o ‘g ‘in la r kuchli 
o g brigani u c h u n b e m o r o ‘m id a deyarli qim irlam ay yotadi. Tananing 
yuqori haroratda b o l is h i , intoksikatsiya va o g ‘riqlar, ishtahaning 
y o ‘qolishiga, uyqusizlikka va kishining yotib qolishiga olib keladi. 
Yurak eshitib ko‘rilganda tonlar bo ‘g‘iqroq b o ‘lib qoladi, uning tez- 
lashgani m a ’lum b o i a d i .
S hikastlanishning k o ‘chuvchanligi, y a ’ni y a llig la n is h jara y o - 
nining bir b o ‘g ‘indan ikkinchisiga o l i s h i , shikastlanishning k o ‘pligi 
ularning xarakterli belgilardan biridir.
R e v m a tizm n in g y a r im o ‘tk ir tu rid a b o 'g l n l a r d a y a llig la n is h
jarayoni h am ifodalanadi, ta n a harorati subfebril b o i a d i . Ba’zi 
b e m orlarning b o ‘g ‘inlari y a llig la n m a y d i. U larda faqat o g ‘riqning 
o ‘zi (artralgiya) 
kuzatiladi. Y a s h irin ( la te n t) t u rid a , o d a td a , 
s tre p to k o k k infeksiyasi tugab, rev m a tiz m xuruji b o s h la n g u n c h a
2—4 hafta davom etadi. Bu davrda tan a sezuvchanligi oshib, birikti­
ruvchi t o fcq im a n in g toksik-infeksion shikastlanishi va streptokokk 
antigeniga javoban im m u n siljishlar r o ‘y berishi natijasida b o i a d i . 
Bu davr yo klinik belgilarsiz, yoki c h o ‘zilgan angina, surunkali 
tonzillitdan kechikib tuzalishga xos belgilar. (Yzini y o m o n his qilish, 
terlash, artralgiyalar, subfebrilitet bilan kechadi.
Qarilarda revm atik poliartrit c h o ‘zilib ketishi m u m k in , b u n d a
o g ‘riq, harakatning chegaralanishi, b a ’zan u n c h a ifodalanm agan 
b o ‘g ‘inlar shishi bir n echa oy d a v o m id a kuzatiladi, lekin keyin­
chalik b u tu n la y y o lqoladi. Kasallik oqibati b o ‘g ‘inlardagi belgilar
166

---

intensivligiga em as, balki y u r a k - to m ir sistemasining shikastlanishi 
darajasiga bog‘liq b o ia d i.
Revm atik jara y o n ichki a ’zolar — o ‘pka, jigar, buyraklarda, 
shuningdek, ichki sekretsiya, q a lq o n sim o n bez, buyrakusti bezlari 
va boshqalarda avj olib borishi m u m k in . R evm atizm ning teri turi 
kapillarlar z a ra rla n ish in in g ifodasidir, bu kasallikda kapillarlar 
a m a ld a h am isha o ‘zgargan b o i a d i . Teri va teriosti kletchatkasida 
aksari m a y d a -m a y d a q o ntalashlar paydo b o i a d i .
Revm atizm bilan og ‘rigan b a ’zi kasallar bilagi yoki boldirining 
tashqi yuzasi terisida kattaligi olch a d e k keladigan t o ‘q qizil rangli 
z ic h lash m a la r paydo b o i a d i , bu lar teri ustida k o ‘tarilib turadi. 
M a r k a z iy a s a b s is t e m a s i n i n g j a r o h a t l a n i s h i b i l a n o ‘t a d i g a n
revm atizm da miya pardalari va miya m oddasi zararlanadi. R evm a­
tiz m n in g bu turi aksari xoreya koT inishida n a m o y o n b o i a d i , u 
asosan, bolalar va o ‘smirlarda kuzatiladi. Xoreya ko lndalang-targ1l 
m u shaklarning tortishib-qisqarib turishi bilan ifodalanadi.
Laboratoriya tahlili:
q o n d a leykositoz, eritrotsitlarning c h o ‘kish 
tezligi kuchayganligi, revm atizm ni aniqlash u c h u n qilingan sinam a 
m usbat ekanligi aniqlanadi. Neytrofillar, ayniqsa, tayoqchasim on 
yadrolar m iqdori ortgan b o i a d i .