Ichki kasallikiar

4 .1 4 . Siydik tahlili
S iyd ik —
m o d d a la r alm ashinuvi m ahsuloti. Q o n n in g buyrakda 
filtrlanishidan hosil b o i a d i . Kimyoviy tarkibi j u d a m urakkab b o i i b , 
u n d a 150 d a n ortiq k o m p o n e n t, shu ju m l a d a n , suv, organizm
u c h u n k e ra k b o i m a g a n m o d d a l a r a lm a s h in u v i m a h s u l o tl a r i
(m oc he vina , siydik kislotasi), erigan holdagi m ineral tuzlar, turli 
zaharli m o d d a la r bor. O d a td a , o c h sariq rangli, biroz a m m ia k
hidi kelib tu ra d ig a n tin iq suyuqlik b o i i b , solishtirm a o g irlig i 
1002— 1030 atrofida o ‘zgarib turadi ( m e ’yorda o ‘rtacha hisobda 
1015— 1018). K atta yoshdagi o d a m bir sutkada ta x m in a n 1500 ml 
siydik ajratadi.
Siydik reaksiyasi kislotali yoki kuchsiz kislotali. Fizik-kim yoviy 
xossasining o ‘zgarishi turli tashqi o m illa r ( h a v o n in g nam ligi, 
harorati, jism o n iy z o ‘riqish va boshq.) va ovqat turiga b o g i iq , 
m asalan, q u ru q ovqat iste’mol qilinganda yoki qattiq terlaganda 
siydikning rangi tim sariq va solishtirm a o g ‘irligi yuqori boNadi.
K o ‘p g o ‘shtli m ahsulotlar, s h o ‘rva, dukkakli o ‘simliklar, tuxum
iste’m ol qilish o rg an iz m d a k o ‘plab siydik kislotasi tuzlari hosil 
boNishiga va siydikning kuchli oksidlanishiga olib keladi. Sut va 
o ‘simlik mahsulotlari iste’m ol qilinganda esa fosfat birikmalari k o ‘p 
hosil boNadi va siydik ishqoriy boNib q o la d i. K is lo ta -is h q o r
m uvozanatidagi keskin o ‘zgarishlar tosh hosil boNishiga olib kelishi 
m u m k in . B a’zi dorilar va oziq m o d d a la r t a ’sirida siydikning rangi 
o ‘zgarishi m u m k i n , m a s a la n , lavlagi va a m i d o p i r i n d a n qizil, 
akrixin, b iom itsindan o c h sariq rangga kiradi. Siydikning k o ‘rsatib 
oNilgan o ‘zgarishlari vaqtincha xarakterga ega boNib, ularni keltirib 
c hiqargan sabablar b a rta ra f etilgach, tarkibi va fizik xossalari qayta 
tiklanadi.
Siydik fiz ik -k im y o v iy x o s sala rin in g k o ‘rsatilgan om illa riga
bogNiq boNm agan h olda o ‘zgarishi organizm dagi b a ’zi o ‘zgarish- 
lardan darak beradi. M asalan, tim sariq yoki yashilroq siydik ajralishi 
jigar funksiyasining buzilganligini, «go‘sht seli» rangidagi siydik
72

---

organlarning jiddiy kasallanganligini k o ‘rsatadi. Siydikda oqsil paydo 
boMishi buyrak va qovuq yalliglanganligidan, qand boMishi esa qandli 
diabet borligidan dalolat beradi. S huning u c h u n siydikni tekshirish 
k o ‘pgina kasalliklarni aniqlashda katta ahamiyatga ega.
S iyd ik tahlili —
buyrak funksiyalarining buzilganligini, s h u ­
n in g d e k , turli o r g a n la rn in g s h ik a stla n ish ig a a lo q a d o r b o ‘lgan 
m o d d ala r alm ashinuvining b a ’zi o ‘zgarishlarini aniqlash im konini 
beradi. Odatdagi (klinik) siydik tahlili barcha kasalliklarda o ‘tkaziladi. 
U s iy d ik n in g fizik xossalari (rangi, hidi, reaksiyasi, tiniqligi, 
solishtirma o g ‘irligi)ni kimyoviy tarkibi (norm al siydik u c h u n xarak- 
te r li b o ‘l m a g a n o q s il, b i li r u b i n , q a n d kabi k o m p o n e n t l a r n i
a niqlash)ni, shuningdek, c h o kk m ani m ikroskopik (qon n in g shaklli 
elem entlari — leykotsitlar va eritrotsitlar h a m d a boshqa hujayra- 
larning mavjudligi ni) tekshirishni o ‘z ichiga oladi. Tahlil u c h u n
o linadigan siydik to za idishga solinib, og ‘zi yaxshilab berkitiladi. 
Klinik tahlil u c h u n nahorgi siydikdan 100—200 ml olinadi. Siydikni 
yig‘ishdan oldin tashqi jinsiy organlarni yuvish lozim.
Siydikning rangi va tiniqligi ko ‘z bilan ko ‘rib aniqlanadi. Bunda 
siydikni silindrga olib, o q narsa ustiga q o ‘yiladi. N o rm a l siydik och 
s ariqdan q o r a - q o ‘n g ‘irranggacha b o ‘ladi. U n in g rangi tarkibida 
pigm entlar b o lis h ig a b o g ‘liqdir. Agar siydikka o rg an iz m d a k o ‘p 
m iq d o rd a hosil b o ‘lgan yoki tashqaridan yuborilgan pigm entlar 
tushsa, uning rangi o ‘ziga xos b o i a d i , agar siydikka o ‘t pigmentlari 
aralashsa, u pivo rangini oladi (sariq-yashil rangdan t o ‘q jigar- 
r a n g g a c h a ) , a g a r d a q o n p i g m e n t l a r i ( g e m a tu r iy a , g e m o g l o -
binuriya) aralashsa, bu h olda u g o ‘sht yuvindisi rangiga kiradi.
Buyrak, siydik y o l la r i o ‘tkir y a llig la n g a n d a , siydik-tosh kasal- 
ligida, buyrak va siydik chiqarish y o l la r id a o ‘sm a paydo b o l g a n d a
siydik shunday rangga kirishi m um kin. Bemorlarga beriladigan b a ’zi 
dorilar h a m siydik rangini o ‘zgartirishi m u m k in . M asalan, metilen 
sinkasi siydik rangini yashil yoki k o ‘k qilib k o ‘rsatadi, ichilgan 
s a n to n in n o rd o n m u h itd a uni tillarangga, ishqorli m u h itd a esa qizil 
rangga b o ‘yaydi va h.k.
Siydik tiniqligi o ‘tu v c h i y o r u g l i k n u r la r id a , to z a id ish d a
aniqlanadi. SogMom o d a m la r siydigi tiniq b o i a d i . U n d a bakteriya 
ko ‘p m iq d o rd a rivojlanagan b o l s a , u loyqa b o i i b qoladi. L eyko­
tsitlar, eritrotsitlar, buyrak va siydik chiqarish y o l la r i epiteliysi, 
buyrak silindrlarining ko ‘p m iq d o rd a b o l is h i siydik loyqalanishiga 
sabab b o i a d i .
73

---

Siydik hidi o rg an o le p tik usul bilan a n iq la n ad i. U z o q turib 
qolganda m ochevinaning parchalanishi tufayli siydik a m m iak hidini 
oladi. Diabetda esa u b a ’z an aseton hidiga ega boMadi (ivitilgan olma 
hidini eslatadi).