Ichki kasallikiar

10.2. Endokrin sistem asi kasalliklarining asosiy
alomatlari va tekshirish usullari
E n d o k r i n siste m asi kasalliklari u m u m i y kasallik h iso b la n a d i. 
U , n a f a q a t, ichki sekretsiya b e z la rid a , balki a sa b siste m asi f u n k ­
siyasining buzilishiga, y u r a k - q o n t o m ir la r siste m asin in g b u z ilishiga , 
harak at organlariga, siydik-tanosil sistemasiga h a m d a h a z m organlari 
siste m asig a t a ’sir eta d i va turli xil klinik b elgilarni n a m o y o n qiladi.
B e m o r vaqt-bevaqt y u ra k urishi, yu ra k sohasida o g ‘riq, b a ’zida 
k o ‘ngilsiz hislarning p ay d o b o i i s h i, ish qilganda nafas qisishi, terlash, 
s erzard a lik , o riq la b k etish, x o t i n - q i z l a r d a h a y z k o ‘rish siklining 
buzilishi, issiqlab ketish sezgisi, yaxshi uxlay olmaslik, q o n bosim ining 
k o la rilis h i, g o h id a esa pasayishi, qaltirash, ayniqsa, c h o ‘zib turilgan 
q o ‘l b a r m o q la r in in g
h a m d a b o s h , a y r im m u s h a k g u ru h la r in in g
qaltirashi, qanoatsiz, sh o sh m a -sh o sh a rlik , g o h id a ta n a h aro ratin in g
k o la rilis h i, ich ketishi, m e ’d a sekretsiyasining oshishi, terida sariqlik. 
Bem orlarda bosh o g ‘rishi, tez c h a rc h a sh , terining q u rib qolishi, belda, 
o r q a d a o g ‘riq p ay d o b o i i s h i, v a z n n in g ortib borishi kuzatiladi.
B e m o r n i h a r t o m o n l a m a te k s h irg a n d a : te ri, o d a t d a , q i z g l s h ,
n a m , y u p q a va elastik b o i a d i (tire o to k s ik o z ) , yuzi n i q o b s i m o n ,
rangsiz, x u d d i q o t i b q o l g a n d e k k o ‘z n in g a tro fi k e r ik k a n , terisi 
q u r u q , p o ‘st t a s h l a g a n , s h i s h , s h i l li q p a r d a q a l i n l a s h g a n l i g i
m i k s e d e m a kasalligida k o ‘rinadi.
B u q o q kasalligida q a l q o n s i m o n b e z n in g k a tta la s h is h i, k o ‘zn i 
c h a q c h a y is h i x arak terli a l o m a t l a r d a n biridir. E n d o k r i n siste m asi 
kasalliklari b ir q a n c h a a lo m a tla r i y o r d a m i d a a n iq la n a d i.
M a s a la n , B aze d o v kasalligida G r e f e a lo m a ti tip ik h is o b la n a d i, 
b u n d a k o ‘z so q q a si y u q o r i d a n p a s tk a h a r a k a t l a n g a n d a ustki q o v o q
o r q a d a q o la d i, n a tija d a , q o v o q va r a n g d o r p a r d a o r a s id a sk le ra n in g
o q y o ‘li k o ‘rinib tu ra d i. M e b iu s a l o m a t i — o ‘z k o n v erg en siy asi 
yetish m aslig i, y a ’ni b e m o r n i n g k o ‘zi o ld ig a b ir o r n a r s a n i y a q in -
la s h tirg a n d a k o ‘z la r b i r n u q ta g a u z o q q a r a b t u r a o lm a y d i, b ir yoki 
h a r ikki k o ‘z g ‘ayriixtiyoriy ra v ish d a b ir t o m o n g a o g l b k etad i.
288

---

10.3. Ichki sekretsiya bezlari kasalliklarida laborator
tekshirish usullarining aham iyati
Q a lq o n s i m o n b e z k a sa lliklarida la b o ra to riy a tek sh irish usullari 
k a tta a h a m i y a tg a ega. L a b o r a to riy a tek sh irish u s u lla rid a n asosiy 
a lm a s h in u v n i, oqsil b ila n b irik k a n y o d n i, l3V n in g q a l q o n s i m o n
bezga y u tilish in i a n iq la s h u sullari, sk a n e rla s h qoMlaniladi.
A sosiy a l m a s h i n u v o d a m n i n g ti n c h h o l a t d a tu r g a n m a h a lid a
sarflaydigan energiyasini x arakterlab beradi. U n i tekshirish 10 m in u t 
d a v o m i d a n a h o r g a y u tila d ig a n kislo ro d va ajra tib c h iq a r ila d ig a n
k a r b o n a t a n g id r id g a z in i a n iq la s h g a a s o s la n g a n . B u n in g u c h u n
m a x s u s a p p a r a t q o l l a n i l a d i . A sosiy a l m a s h i n u v s t a n d a r t g a n is ­
b a t a n % h is o b id a ifo d a la n a d i. S o g ‘l o m o d a m d a u — 10 d a n + 1 0 % 
g a c h a b o r a d i. D iff u z to k s ik b u q o q d a a so siy a l m a s h i n u v ikki b a r o -
b a r k u c h a y i b k e t a d i , m i k s e d e m a d a e sa u a k s i n c h a , s u s a y g a n
b o i a d i .
O qsil b ila n b irik k a n y o d ra d io a k tiv y o d y o r d a m i d a a n iq la n a d i. 
T ir e o to k s ik o z d a b u y o d a n c h a k o ‘p a y a d i, m i k s e d e m a d a k a m a y a d i.
13 V n in g q a lq o n s im o n bezga yutilishi sh u o rg a n n in g yo d n i ushlab 
olish x u susiyatiga a s o sla n g a n . Q a lq o n s i m o n b e z n in g fu n k s io n a l 
faolligi n e c h o g l i q y u q o ri b o l s a , u s h u n c h a k o ‘p m i q d o r yo d n i 
y u ta d i. B e m o rg a 2 — 3 m k K i l31/ b e r ila d i, keyin e sa q a l q o n s i m o n
b e z n in g q a n c h a ra d io a k tiv yo d y u tg an i o r a d a n 2 va 24 s o a t o ‘tkazib
tu rib , y n u r h isoblagichlari y o r d a m i d a an iq la n a d i. Y o d n in g yutilishi 
y u b o rilg a n m iq d o r ig a n is b a ta n % la r h iso b id a belg ilan ad i. S o g l o m
o d a m d a |3,У yutilishi 2 s o a t d a n k eyin 8 — 14 % ni, 24 s o a td a n
k eyin 24— 36 
%
ni tash k il e tadi. T o k sik b u q o q d a l3V n in g yutilishi 
1 s u tk a d a n k eyin 8 0 —90 % ga y e ta d i, m ik s id e m a d a esa 10 % g a c h a
t u s h ib q oladi.
Q a l q o n s i m o n b e z n i s k a n e rla s h u n in g kattaligi b ila n shaklini 
a n iq la s h g a , s h u n i n g d e k , fu n ksiyasini o T g a n is h g a im k o n b eradi. 
B e m o rg a 20— 30 m k K i l3V ichiriladi. O r a d a n 1 s u tk a o ‘tib , r a d io ­
aktiv yo d q a l q o n s i m o n b ez g a h a m m a d a n k o ‘p y u tilg a n d a n key in , 
u n i n g b e z d a q a n c h a t o ‘p la n g a n i s k a n e r y o r d a m i d a a n iq la n a d i. 
T e k s h iris h n atijalari x a r xil zichlik d ag i sh trix k o ‘rin ish id a q o g ‘o zga 
t u s h ib b o ra d i. S h tr ix la r n in ig z ic h b o i i s h i q a l q o n s i m o n b e z f u n k ­
siyasi nig k u c h a y g a n in i, siyrak b o i i s h i pasa y ib q o lg a n in i k o ‘rsatadi. 
S h u u s u ln in g o ‘zi b ila n faol t u g u n l a r (« q a y n o q » o ‘c h o q ) bilan
passiv t u g u n l a r («sovuq» o ‘c h o q ) n i t o p s a b o i a d i .
289

---

10.4. Qalqonsim on bez kasalliklari