Ichki kasallikiar

5 . 6 .2 . O ‘ch o q li p nevm oniya
0 ‘choqli pnevm oniya
yoki bronx o p n ev m o n iy a, o ‘pkaning bir 
boMagi, b a ’z a n u n d a n h a m k am q ism in in g yalligManishi bilan 
xarakterlanadi. YalligManish o ‘choqlari k o ‘p boMib, bir yoki har 
ikkala o ‘pka d a paydo boMishi m u m k in . YalligManish jarayonining, 
o d a td a , bronxit shaklida bronxlarda boshlanishi, s o bng o 'p k a n in g
bir yoki bir n e c h a boMagini qoplab, alveolar t o ‘qim aga oMishi bu 
kasallik u c h u n xosdir. Bu infeksiyaning bronxogen deb ataluvchi 
t a r q a l i s h yoM idir. K a m r o q h o l l a r d a y a llig M a n ish j a r a y o n i
in fe k siy a n in g g e m o t o g e n yoki lim fo g e n yoMi b ila n tarqalishi 
oqibatida boshlanadi.
0 ‘choqli p n e v m o n iy a m ustaqil, k o ‘p in c h a , boshqa kasalliklar 
asorat berishi oqibatida paydo boMadi. Am aliy m aqsadlar uchun 
o ‘choqli p n e v m o n iy a n in g quyidagi tasnifidan foydalaniladi: gripp 
va boshqa yuqum li kasalliklarda boMadigan p n e vm oniya (toshm ali 
terlam a, o rn ito z va boshq.), gipostatik, aspiratsion, atelektatik, 
travm atik va operatsiyadan keyingi pnevm oniyadir.
Etiologiyasi.
Bu kasallik bronxit, gripp, yuqori nafas yoMlarining 
yalligManishi oqibatida vujudga keladi. Kasallikning paydo boMishiga, 
stafillokokklar, streptokokklar, pnevm okokklar, Fridlender tay o q ­
chasi, viruslar, m ik o p laz m a , rikketsiyalar sabab boMadi. B undan 
tashqari, oMkir o ‘choqli zotiljam q o n aylanishi buzilganda, buyrak 
k a sallik la rid a , k o ‘k y o ‘ta l, ic h t e r l a m a , r e v m a tiz m , k o lla g e n o z
kasalliklarida, sepsis, ayrim gazlardan za harla nga nda , narkozdan 
s o ‘ng (aspiratsiya), k o ‘krak qafasi, qorin, bosh ja ro h a tla n g an d a
yuzaga kelishi mumkin. Kasallik kelib chiqishida mikroblar kobpincha
119

---

nafas y o l la r i orqali o ‘tib alveolalarga boradi. Bunga b ro n x shilliq 
pardalarining t o ‘siqlik faoliyati pasayib ketganligi sabab b o l a d i .
Klinikasi.
K o ‘p in c h a kasallik q a c h o n boshlanganligini bilib 
b o ‘lmaydi, chunki k o ‘pchilik hollarda u ilgaridan b e m o rd a b o ‘lgan 
bronxit yoki yuqori nafas y o ‘llari kuchli yallig‘lanishining davom i 
hisoblanadi. Kasallik bir necha kun davom ida rivojlanishi va tugashi 
m u m k in , lekin b a ’z an bir n e c h a haftaga h a m c h o ‘zilib ketadi. 
Bunday bem orlarning shikoyati doim iy emas. B a’za n ular k o ‘krak 
yoki k o ‘rak ostidagi og ‘riqdan, kamquvvatlik, bosh o g ‘rig‘i, nafas 
qisishi, balg‘amli y o ‘taldan shikoyat qilishadi. T a n a harorati 38°C, 
k o ‘p i n c h a 3 9 —40°C ga k o ‘tarila d i. H a r o r a t n i n g egri c h iz i g ‘i 
re m itta ts iy a la n u v c h i yoki in te r m itta ts iy a la n u v c h i isitm a n ik ig a
o ‘xshaydi. Agar b ro n x o p n e v m o n iy a isitmalash bilan oT ayotgan 
kasallik bilan birga boshlansa, harorat egri chizig‘ining xarakteri va 
balandligi h a m shunga qarab o ‘zgaradi.
Z a i f yoki qari b e m o r la r d a b r o n x o p n e v m o n iy a n o rm a l yoki 
subfebril harorat bilan kechishi m u m k in . Obyektiv tekshirishda 
sianotik tusga ega b o i g a n yuz terisi va ko ‘rinadigan shilliq pardalar 
gipermiyasi seziladi. Nafas harakatlari tezligi m inutiga 25—30 gacha 
y e ta d i. P e rk u ss iy a d a yalligManish z o n a s i d a m a ’lu m d a r a ja d a
ifodalangan perkutor tovushning o ‘tm aslanganini eshitish m um kin. 
0 ‘tm aslangan jo y ustida tovush titrashi kuchayadi. Shuningdek, 
m ayda pufakli jarangli xirillash eshitiladi.
Puls t a n a h a ro ra tig a q a ra b tez lash a d i, arterial q o n bosim i 
pasayadi. R entgen q ilinganda o ‘pka m aydonlari b o ‘ylab diffuz 
tarqalgan va k o ‘pin ch a o ‘zaro q o ‘shilib ketadigan va qorayib turgan 
d o g ‘lar intensivligi turlicha boMgan yo m ayda, yoki yirik o ‘c h o q la r 
ko^rinadi.
Laboratoriya tahlillarida:
1 m m 3 q o n d a leykotsitlar 10000— 
15000 
(10
• 
10
y i
—15
• 
10
9/ l ) g a c h a y e t a d i . Sal i f o d a l a n g a n
neytrofilloz kuzatiladi. E C h T tezlashadi.
Grippoz o ‘choqli pnevm oniya
o g ‘ir o ‘tishi va a niq ifodalangan 
intoksikatsiya bilan xarakterlanadi. Y o ‘tal vaqtida qonli balgfca m
ajraladi. G rip p o z p n e v m o n iy a k o ‘p in c h a o ‘pka abssessidan iborat 
asorat qoldiradi.
Gipostatik pnevm oniya
uzoq vaqt ch a lq a n c h a yoki bir yonboshda 
yotishga m ajb u r b o i g a n o g i r b e m o rlard a uchraydi. O d a td a , u 
o ‘pkaning o ‘pka t o ‘qimasi ventilatsiyasi zaiflashgan pastki b o i a k -
larida paydo b o ia d i. Bunda qon bilan t o i a kapillarlardan alveolalarga 
seroz suyuqlik va eritrotsitlar o i a d i .
120

---

Aspiratsion pnevm oniya
b ro n x la r g a infeksiya y u q q a n y o t jism la r, 
m a s a la n , o v q a t b o ‘laklari, y iring, k a rio z , tish p a r c h a la r i va b o s h ­
q a la r kirib qolishi o q ib a tid a rivojlanadi. D a stlab b ro n x d a rivojlangan 
y a l l i g ia n i s h j a r a y o n i o ‘p k a n i n g s h u b r o n x b ila n tu t a s h b o ‘lgan 
q ism ig a ta rq a la d i. S h u n d a y y o ‘l b ila n p a y d o boMgan p n e v m o n i y a
o ‘p k a abssessi rivo jlan ish i b ila n tu g a sh i m u m k in .
J a r o h a t d a n keyingi p n e v m o n i y a k o ‘k ra k qafasi, y u z - ja g ‘ va b o sh
m iy a suyagi j a r o h a t l a n g a n k ish ila rd a va k a m h o lla r d a o y o q - q o ‘l 
j a r o h a t l a n g a n b e m o r l a r d a riv ojlanadi. K o ‘k r a k qafasi va y u z - ja g ‘ 
sh ik a stla n g a n d a p n e v m o n iy a g a k o ‘p i n c h a q o n , o vqat p arch asi, o g ‘iz 
b o ‘shlig‘id a n kirgan n e k r o tik va yiringli m a ss a la m in g o ‘pk ag a o ‘tishi 
v a u n in g a te le k ta z in i keltirib c h iq a r ish i sab a b b o ‘ladi. U m u r t q a
p o g ‘o n a s i , a y n iq s a , y u q o r i q is m la r i j a r o h a t l a n g a n d a n a f a s n in g
buzilish i r o ‘y b e r a d i, b u n d a n a fa s n o t o ‘g ‘ri, y u za k i b o i i b q o ladi. 
B u la m in g h a m m a s i h a m atelektazga, k e yincha lik esa p n e v m o n iy a g a
olib kelishi m u m k i n . J a r o h a t d a g i p n e v m o n i y a t a n a h a r o r a t i n i n g
k o ‘ta rilis h i, y o ‘ta l p a y d o b o l i s h i yoki u n i n g k u c h a y is h i, nafas 
qisish p u ls n in g te z la s h is h i a so sid a a n iq la n a d i.
K o ‘p i n c h a , b u n d a y p n e v m o n i y a l a r j o y la s h g a n o ‘p k a n in g pastki 
q is m la r id a p e r k u t o r t o v u s h in in g o l m a s l a n i s h i v a m a y d a pufakli 
ja r a n g li x irilla sh la r a n iq la n a d i.
Asoratlari:
sero zli plev rit, o ‘p k a g a n g r e n a s i, y iringli plevrit, 
o ‘p k a abssessi, p n e v m o s k le ro z .