Ichki kasallikiar

5 .2 . N afas olish a ’zolari kasalliklarining
asosiy alomatlari
N afas olish a ’zolari kasalliklarining asosiy alom atlariga nafas 
qisishi, y o ‘tal, balg‘a m ajralishi, qon tupurish va o g briq kiradi.
N afas qisishi.
D ispnoe, nafas chastotasi, ritm va chuqurligining 
b u z ilish i, o d a t d a , h avo y e tish m a slig i b ila n o ‘ta d i. O 'p k a d a n
b o la d ig a n nafas qisishi ko‘krak qafasi shikastlanganda, o ‘pka kuchli 
za harla nga nda , o ‘pka yalligNanganda, sil, bronxial a stm a, o ‘pka 
em fizem asi, nafas yoMlarida havo o ktishi u c h u n qarshilik paydo 
b o llishi, o ‘pka t o ‘q im a si elastikligining k a m a y ish i yoki nafas 
yuzasining qisqarishi, plevra b o tshligtida suyuqlik borligi, plevra 
p a rd a larin in g bir-biri bilan yopishib qolishi, nafas m ushaklari 
p a r e z i, k o 'k r a k qafasi t o g 'a y l a r i n i n g s u y a k la n i s h i va u n i n g
harakatchanligining chagaralanishi oqibatida paydo b o ‘lishi mumkin.
Sunday hollarda o ‘pkaga yetarli miqdorda havo, demak, kislorod 
h a m k irm a y d i, bu q o n d a t o ‘la o k s id la n m a g a n o raliq m o d d a
alm a sh in u v i m a h s u lo tla rin in g (sut kislotasi va b o sh q .) h a m d a
k a rb o n a t a n g id rid n in g t o ‘planishiga olib keladi. Bu hoi nafas 
markazini do im o q o ‘zg‘atib turadi va nafas qisishi bilan ifodalanadi.
/. 
N afas fa z a lari (nafas olish va nafas chiqarish) buzilgan nafas
qisishi:
a) 
inspirator nafas qisishi —
nafas olishning qiyinlashuvi — 
yuqori nafas yoMlarida mexanik to ‘siq b o lg a n d a yuzaga keladi. Bunda 
nafas sekinlashadi. Agar nafas yoNlari kuchli toraygan bo'lsa, nafas 
shovqin bilan olinadi, havoni surishdagidek tovu sh -strid o r paydo 
boMadi. Bunday nafasni stridoroz nafas deb ataydilar;
b) 
ekspirator nafas qisishi
— nafas chiqarishning qiyinlashuvi, 
b u b r o n x i o l a l a r s p a z m i ( b r o n x i a l a s t m a , b r o n x i o l i t ) tufayli 
havoning nafas y o lla r ig a o ‘tishining qiyinlashishiga, shuningdek, 
o ‘pka t o ‘qimasi elastikligining ( o 'p k a em fizem asi) pasayishiga, 
o ‘pka n in g sog‘lom oda m la rn ik id e k kichraya olmasligiga va b u n in g
natijasida nafas olish vaqtida kirgan havoni alveolalar t o ‘liq chiqarib 
yubora olmasligiga bogfiiq b o ‘ladi;
d) 
aralash nafas qisishi —
nafas qisishida h a m nafas olish, 
h a m nafas chiqarish qiyinlashadi. Bu turdagi nafas qisish nafas 
m arkaziga zaharli m o ddala rning (urem iya) t a ’sirida o 'p k a nafas 
yuzasining k ichrayishida, m asa lan , o ‘p k a y a llig l a n is h i d a yoki 
p nevm otoraks vaqtida havoning, ekssudativ plevritda suyuqlikning 
plevra b o ‘shlig‘ida t o ‘planishi va o 'p k a n i qisib qo'yishi oqibatida
102

---

kuzatiladi. Aralash nafas qisishi o ‘pka shishishida diafragm a yuqori 
joylashganda h am r o ‘y berishi m u m k in .
Asfiksiyagacha borib yetuvchi kuchli ifodalangan nafas qisishi 
b o ‘g ‘ilish d e b a taladi. U to v u sh p a y la rin in g s p a z m id a , o lpka 
a rte riy a sin in g yirik t a r m o q la ri bekilib q o lg a n d a , o ‘pka kuchli 
shishganda r o ‘y beradi. Xuruj bilan paydo b o ‘luvchi b o bg‘ilish astma 
d e b a taladi — n a fa s c h iq a r is h q i y in l a s h a d i , t o ‘s a td a n s o d ir
boMuvchi bronxiolalar spazmi bilan o ‘tuvchi bronxial astm a bunga 
misol b o ‘la olishi m um kin.
2. N afas harakatlarining chastotasi о ‘zgaradigan nafas qisishi:
a) 
taxipnoe — tezlashgan nafas.
Tezlashgan va yuzaki nafas 
yurakka, y u r a k - o ‘pkaga a lo q a d o r nafas qisishiga, isitma, isteriyaga 
alo q a d o r nafas qisishiga xosdir;
b)