Ichki kasallikiar

Terining namligi.
T e r in in g n a m lig i t e r c h iq ib tu rish ig a b o g ‘liq. 
T e r in in g h a d d a n ta sh q a r i q u r u q b o l i s h i o r g a n iz m d a suv k a m c h il 
boMib q o lg a n in i ( m a s a la n , k o ‘p ich k e tg a n id a , q a n d li va q a n d s iz
d ia b e t d a ) , u n in g o z iq la n ish i iz d a n c h i q q a n i n i , o d a m n i n g u m u m a n
h o l d a n to y g a n in i, u n d a m ik s e d e m a borlig in i k o ‘rsatadi. Z o ‘r berib 
t e r c h iq is h i va t e r i n i n g o r t i q c h a n a m boMishi r e v m a t i z m , sil, 
B a z e d o v kasalligida, isitm a tu s h iru v c h i v o sitalar, m a s a la n , a s p i ­
rin (asetilsalitsilat kislota) ic h ilg a n id a k o 'r in a d i.
Terining turgori.
T e r in in g tu rg o ri d e y ilg a n id a u n i n g tara n g lig in i 
t u s h u n m o q kerak. T e r in in g b u xossasi, a s o s a n , p a y p a s la b k o ‘rish 
y o ‘li b ila n a n i q l a n a d i, b u n i n g u c h u n ikki b a r m o q b i l a n te rin i 
b u r m a qilib, u sh la b k o ‘rish va s o ‘n g ra u n i q o ‘yib y u b o ris h kerak. 
T u r g o r n o r m a l boMsa, b u rm a s i t e z yozilib k etad i. T e r in i n g turgori 
u n d a g i h u ja y ra ichi suyuqligi, q o n , lim fa m iq d o r ig a va teriosti y o g ‘ 
k le tc h a tk a s in in g nechogMiq rivojlanganligiga bogMiqdir.
T u r g o r n i n g p a s a y ib q o lis h i k l i n i k a d a a h a m i y a t g a e g a d e b
h isoblanadi, o d a m c h o ‘p - u s tu x o n boMib ozib k e tg an id a (kaxeksiya), 
k o ‘p s u y u q lik y o 'q o t g a n i d a ( ic h k etish i, p ilo r u s yoki q i z i l o ‘n -
g a c h n in g to ra y ib q o lish i) s h u n d a y boMadi. T e r i tu rg o ri pasayib 
k etg a n boMsa, q a lin yoki qoM p a n ja s in in g o r q a y u z a s id a n o lin g a n
teri b u rm a s i h a d e g a n d a y o zilav e rm ay d i.
Soch va tirnoqlarning ahvoli.
Q o v va qoM tiqda j u n boMmasligi 
yoki siyrakligi jin siy b e z la r fu n k siy a sin in g susayganligini k o ‘rsatadi. 
J u n l a r n i n g h a d d a n ta s h q a r i q a lin va j u n c h i q m a y d i g a n s o h a la r d a
boMishi, b a ’z a n e n d o k r i n k a s a llik la r b o r li g i d a n d a l o l a t b e r a d i. 
S o c h n i n g t o ‘kilib ketishi va m o ‘rt boMishi B a z e d o v kasalligida, 
b o s h d a g i s o c h n in g h a r y e r - h a r y e r d a n u y a - u y a boMib t o ‘kilishi 
z a x m d a kuzatiladi. S o c h n in g barvaqt t o ‘kilib ketishi oilaviy xususiyat 
tariqasida uch rash i h a m m u m k in . T ir n o q la r n in g m o ‘rt boMib qolishi 
va q a t l a m - q a t l a m boMib tu rish i v it a m in l a r a lm a s h in u v i b u z ilg a n id a
k o T ila d i.
Limfa, m uskul va suyak tizimlarini tekshirish.
Lim fa tu g u n larin in g
nechogMiq kattalashgani, konsistensiyasi, harak atch a n lig i va o g T is h -
o g T im a s lig in i k o ‘z d a n k e c h ir ish h a m d a p a y p a s la b k o ‘rish yoMi 
bilan a n iq la n a d i. Lim fa tu g u n la rin in g k attalashuvi re g io n a r ( m a h a l ­
liy) yoki b u t u n siste m a g a ta r q a lg a n boMishi m u m k in . L im fa o q ib
bo ra d ig a n yoM b o ‘yida infeksiya o ‘chogM yuzaga kelgan boMsa, limfa 
tu g u n la ri b u n g a reaksiya k o T s a tib k a tta la s h ib k etad i. M a s a la n , a n ­
g i n a , s t o m a t i t l a r d a j a g ‘o s ti v a b o ‘y in t u g u n l a r i k a t t a l a s h a d i .
L im f a d e n o z , l i m f o g r a n u le m a to z , silda b i r ta la y lim fa tu g u n la ri
38

---

k a tta la s h ib k etad i. R ak m e ta s ta z la r id a z ic h , g la d i r - b u d u r , o g ‘ri- 
m a y d ig a n , te rig a y o p ish ib k e tg a n lim fa tu g u n la ri qoNga u n n a y d i. 
L im fa t u g u n la r id a yallig‘lan ish ja r a y o n la r i avj olib, u la r yiringlab 
k e tg a n id a o ‘s h a tu g u n l a r s o h a s id a teri q iz a rib , tu g u n l a r n i n g o ‘zi 
liqillab tu ra d i (fly u k tu atsiy a). B u n d a y t u g u n l a r p a y p a sla b k o ‘rila- 
d ig a n b o ‘lsa, bezillaydi.
M u sk u lla m i k o ‘zdan kechirishda
u la rn in g nechogMiq riv o jlan ­
g a n lig i, s h u n i n g d e k , fa la jla r, a tr o f iy a la r , o g 'r i q l a r b o r - y o ‘qligi 
a n i q l a n a d i . S ogM om o d a m o r g a n i z m i d a b o ‘s h a s h g a n h o ld a g i 
m u s k u lla r h a m h a m i s h a b ir q a d a r ta ra n g lik h o la tid a tu r a d i. M a n a
sh u h o la t m u s k u lla r to n u s i d e b a ta la d i. M a r k a z iy n erv sis te m a - 
s in in g b ir q a n c h a kasalliklari (falajlar, n e v ritla r, p o l im iy e litjd a
m u s k u lla r t o n u s i n i n g pasayishi va k u c h a y is h i k o 'r ila d i.
S u y a k va b o ‘gMnlarni tek sh irish d a o g 'r iq la r , q a lin la sh g a n jo y lar, 
d e f o r m a ts iy a la r , b o kgM nlarning s h is h g a n i, s h u n i n g d e k , h a r a k a t -
la rin in g h a jm i singari s i m p to m l a r g a a h a m i y a t b e rish kerak.
S h ish .
N o r m a l m i q d o r i d a n k o lp a y i b k e t g a n s u y u q l i k n i n g
to 'q i m a l a r d a va t o ‘q im a y oriqlarida yig‘ilishidan shish p a y d o b o ‘ladi. 
S h i s h l a r t u r l i - t u m a n k a s a l l i k l a r d a p a y d o b o M ish i m u m k i n .
S u y u q lik n in g t o ‘p la n g a n jo y ig a q a r a b , s h is h n in g turli xillarini fa rq - 
laydilar: a g a r s u y u q lik b u t u n o rg a n iz m d a g i terio sti k le tc h a tk a s id a
t o 'p l a n s a - a n a s a r k a , q o r in b o ‘shligMda t o ‘p la n s a - assit, plevra 
b o ‘shligM dagi — g i d r o t o r a k s , y u r a k o ld i x a l t a s i d a t o ' p l a n s a -
g id ro p e r ik a rd iu m , m iy a q o r in c h a la r id a yoki o 'r g im c h a k u yasisim on 
q a v a t o stid a t o 'p l a n s a — gidro sefaliy a d ey ilad i. A y rim o r g a n la r d a
su y u q lik t o ‘p la n g a n h o lla r d a «shish» s o ‘zi ishlatiladi. O ' p k a shishi, 
m iy a sh ish i, m o y a k x a lta c h a si shishi va h.k.
T a n a n i n g sh is h g a n q ism la ri u s tid a teri ta ra n g la s h a d i, y altirab 
tu r a d i va o ‘z in in g n o r m a l h o la tin i y  q o ta d i. A g a r sh ish g a n yer 
b o s h b a r m o q b ilan bosilsa, u y e r d a b a r m o q n i n g o ‘rni q o la d i va u 
sekin-asta y o 'q o la boshlaydi. Shishlar turli kasalliklarda paydo boMishi 
m u m k in . Y u r a k kasalligi b ila n o g ‘riy o tg a n b e m o r l a r d a s h ish o 'z ig a
xos xusu siy atg a ega boMadi: u la r o y o q , b e l - d u m g ‘a z a sohasi va 
t a n a n i n g y u r a k d a n u z o q d a h a m d a p a s tr o q d a jo y la s h g a n b o s h q a
jo y la r id a p a y d o boMadi.
Q o n a y l a n i s h i b u z i l i s h i n i n g b o s h l a n g M c h b o s q i c h i b i l a n
o g T iy o tg a n b e m o r l a r n i n g o y o q la r id a sh ish k u n n i n g o x irid a p a y d o
b o M ib , k e c h a s i y o ‘q o l i b , y u r a k m u s h a g i d e k o m p e n s a t s i y a s i
k u c h a y g a n d a sh ish b u t u n t a n a g a a s ta - s e k in ta r q a la b o sh lay d i va 
b o ‘sh liq la rd a suyuqlik to 'p l a n a d i .
39

---

B u y ra k k a sa lliklarida sh ish o ‘z in in g jo y la sh ish ig a k o ‘ra, y u ra k - 
t o m i r kasalliklari b ila n o g ‘riy o tg a n k ishila rdagi s h is h la r d a n farq 
qiladi. Buyragi k a sa lla n g an lard a shish erta la b y u zd a , q o v o q s o h asid a 
p a y d o b o i a d i va k e c h g a b o rib y o ‘qolishi m u m k in : b a ’zi h o lla r d a
sh ish b e m o r l a r n i n g b u t u n ta n a s ig a ta rq a lg a n b o i a d i .
D istro fik sh is h la r u n c h a k o ‘p b o l m a y , fa q a t t o ‘p iq s o h asig a 
ta r q a la d i, lekin o g ‘ir e l e m e n t a r d istrofiya y u z b e r g a n h o lla r d a esa 
b u t u n ta n a g a ta rq a la d i. S h u n d a y d istro fik sh is h la r y o m o n sifatli 
o ‘s m a la r d a , silda, su ru n k a li yiringli ja r a y o n l a r d a , b a ’zi y u q u m li 
k asalliklar, m a s a la n , te r l a m a , d iz e n te r iy a , b e z g a k va b o s h q a la r d a
k u z a tila d i.