Ichki kasallikiar

4 .3 . Eritrotsitlar. Eritrotsitlar miqdorini aniqlash
Eritrotsitlar
(y u n o n . 
erythros—
qizil, 
cytus—
h u ja y ra ) qizil q o n
ta n a c h a la r i: q o n n i n g shaklli e le m e n tla r i: ta rk ib id a g i g e m o g lo b in
q o n g a qizil tu s b e r a d i. E ritro tsit, a s o s a n , o r g a n iz m b ila n a tr o f -
m u h i t o ‘rtasidagi g a z la r a lm a s h in u v in i, y a ’ni n a fa s o lis h n i t a ’m i n -
laydi. K is lo r o d n i o ‘p k a d a n o r g a n i z m n i n g b a r c h a t o bq im a la r ig a
yetkazib beradi. Eritrotsit q o n n in g b o sh q a funksiyalarida h a m ishtirok 
etadi. O d a m e ritrotsitining d ia m e tri 7— 8 m m , qalinligi 2 —2,5 m m ,
ikki t o m o n b o tiq , y u m a l o q , y a d r o s iz h u jay ra lard ir.
K o ‘m ik n in g m iy elo id t o ‘q im a la rid a eritrotsit ishlanadi. S ogN om
o d a m n i n g 1 m lk q o n i d a 4 — 5 m ln e ritro tsit b o r. E r k a k la r q o n i n i n g
1 m lk .d a 4 , 5 — 5 m ln , a y o lla r q o n i n i n g 1 m lk .d a e sa 4 —4 ,5 m ln
e r itro ts itla r b o i a d i ( 4 , 5 - 10,2- 5 , 0 - 10l2/ l - 4 - 10l2- 4 , 5 - 10l2/l ) .
E ritro tsit m iq d o ri h a m is h a b ir xil t u r m a y d i, b a ’zi fiziologik s h a r o it- 
lard a , j i s m o n i y ish v a q tid a , b a l a n d jo y la rg a c h i q i l g a n d a h a m d a
b a ’zi b ir k asalliklarda u la r m iq d o ri o ‘zga radi. E ritro ts itla r m i q d o r i ­
n in g o rtib ketish i p o lis ite m iy a , k a m a y ib ketish i e sa e r itr o p e n iy a
d e b ataladi.
60

---

E ritro tsitlar m iq d o rin i sa n ash u c h u n — m e la n je r (ara la sh- 
tirgich)lar va t o brida m ikroskop orqali shaklli e le m e n tla r sanaladi- 
gan ka m e ra b o ‘lishi kerak. Eritrotsitlar sanash u c h u n q o n n i suyul- 
tiruvchi suyuqlik bilan aralashtirishda q o ‘llaniladigan m elanjer qalin 
devorli shisha nay b o ‘lib, kapillar teshikka ega va uning yuqori 
qismi ichida m u n c h o q b o l g a n n o ksim on kengaygan jo y bor.
Q o n n i olishda m elanjerning yuqori qismiga shisha m ushtukli 
rezina nay o ‘rnatiladi va bu m u sh tu k orqali m elanjerga q o n yoki 
suyultiruvchi suyuqlik o g ‘iz bilan olinadi. E ritrotsitlam i sanashda 
q o ‘lla n ila d ig a n m e la n je r d a n o k s im o n k e n g a y g a n j o y k a p illa r 
hajmiga q a raganda 100 m arta katta. M elanjer uchi bilan noksim on 
kengaygan jo y orasidagi masofa 10 darajaga boMingan. M elanjer 
ustidan 5 daraja o ‘tgach 0,5 raqam i, o 'n in c h i darajada, ya'ni noksi­
m o n kengaygan jo y asosiga 1 raqam i, m elanjerning yuqori uchiga 
101 raqam i yozilgan.
Agar qonni 1 belgisigacha, suyultiruvchi suyuqlikni esa 101 bel­
gisigacha olinsa, qon 100 m arta suyulgan boNadi. Agar qon 0,5 bel­
gisigacha va suyultiruvchi suyuqlik 101 belgisigacha olinsa, qon 
200 m arta suyuladi. E ritrotsitlar sanash k a m eralarida hisoblab 
chiqiladi, bu k a m e rala r o ‘rtasi c h u q u rr o q qilib ishlangan qalin 
s hishadan iborat, bu c huqurlik tubiga t o ‘r chizilgan eritrotsitlam i 
s a n a s h d a n o ld in c h u q u r l i k sh lifla n g a n o y n a b ila n z ic h qilib 
berkitiladi: b u n d a kam eradagi c huqurlik 0,1 m m .g a teng boNadi.
K a m e ra ni zich berkitish u c h u n shliflangan oynani uning ustiga 
q o ‘yish va qoNning bosh barm og‘i bilan uning yon yuzasiga kamalak 
yoylari paydo boN guncha bosish kerak. T o m - S e y s s va Byurker 
kam eralari mavjud. Hozirgi vaqtda Byurker kam e rasid a n keng 
foydalaniladi. K a m e ra tubiga chizilgan t o ‘r turli sistemada: T o m , 
Tyurk, Byurker, Predtechenskiy, G oryayev sistemalarida b o i a d i . 
Biroq, Goryayev t o ‘ri ishlash u c h u n eng qulay hisoblanib, b o s h q a ­
larga q a ra g a n d a sanash kam eralariga ko ‘proq chiziladi. Barcha 
t o ‘r la m in g tuzilish prinsipi bir xildir.
T o ‘r katta kvadratlardan iborat: ularning har biri 16 m ayda kva- 
dratlaiga b o ‘lingan. Kichik kvadrat tomonlarining uzunligi 1/20 mm.ga 
ten g : d e m a k , h a r b ir k ic h ik k v a d ra t s a th i 1 / 2 0 - 1 / 2 0 = 1 /4 0 0
m m 2.ga teng. C h u n k i kam era chuqurligi 1/10 m m .ga teng b o ‘lgani
u c h u n h a r bir kichik kvadrat hajmi 
m m 3.ga barobar
b o i a d i .
61

---

Goryayev t o ‘ri kvadratlar t o ‘rttadan guruh la n g a n i bilan farq 
qiladi. H a r to m o n d a n ular t o ‘rtta chiziq bilan chegaralangan b o ‘lib, 
ularning kesishadigan yerida h a r biri 16 m ayda kvadratga b o ‘lingan 
katta kvadratlar hosil b o ‘ladi. Xatoga kam y o ‘l q o ‘yilishi u c h u n
eritrotsitlar 80 ta kichik kvadratda yoki 100 katta kvadratda sanaladi. 
Fiziologik eritm a yoki natriy xloridning 3 % li eritm asi eritrotsitlar 
u c h u n suyultiruvchi e ritm a sifatida q o ‘llaniladi.
E r it r o ts it l a m i s a n a s h u c h u n F r a n k ignasi b ila n te s h ilg a n
b a rm o q d a n m elanjerning 0,5 belgisigacha q o n va 101 belgisigacha 
suyultiruvchi eritm a olinadi: b u n d a qon 200 m arta suyuladi. S o ‘ng 
m elanjerning h a r ikki uchi b a rm o q orasiga qisilib, 3—5 m inut 
davom ida chayqatiladi. M elanjerning noksim on kengaygan joyidagi 
m u n c h o q yordam ida qon yaxshi aralashadi. S h u n d a n s o ‘ng kam era 
eritrotsitlam i sanash u c h u n tayyorlanadi. Butunlay q u ru q ka m e ra
shliflangan qoplama oyna bilan berkitiladi va kamalak yoylari (N yuton 
h a lq a lari) p a y d o b o f lg u n c h a b a r m o q bilan ish q a la n ad i, s o ‘ng 
ka m e ra m elanjerda suyultirilgan q o n bilan tofldiriladi.
K a m e ra ni t o ‘ldirishda avval k a m e ran in g n o k sim o n kengaygan 
joyidagi suyuqlik bilan t o ‘lishi u c h u n m elanjerdan 2—3 to m c h i 
suyuqlik tushirib yuboriladi, chunki m elanjerning kapillar qism ida 
suyultiruvchi eritm a olingandan keyin q o n n in g shaklli elem entlari 
deyarli boflmaydi. K am era m elanjerda suyultirilgan q o n tom chisini 
q o p lam a o yna chetiga tekkizish y o ‘li bilan t o ‘ldiriladi. T o l d ir il g a n
k a m e ra m ik r o s k o p n in g b u y u m stolchasiga q o ‘yiladi va kichik 
kattalashtirish ostida uning t o ‘ri topiladi: s o ‘ng shu k o ‘rish m ay- 
d o n in in g o ‘zi yanada kattalashtiriladi va b u n d a t o ‘r va eritrotsitlar 
yaxshi k o ‘rinib turadi.
S o ‘ng sanash ishi boshlanadi. O d a td a , eritrotsitlar 8 ta m ayda 
(5 ta katta) kvadratda sanaladi. Bir hujayrani ikki m arta sanamaslik 
u c h u n m ayda kvadratlar ichida joylashgan b a rc h a eritrotsitlam i 
h a m sanash qabul qilingan.
Agar b a ’zi eritrotsitlar ikki kvadrat o ‘rtasidagi chiziq ustida 
yotgan b o ‘lsa, ulardan faqat kvadratning yuqori o ‘ng yoki pastki 
c h a p chegarasida yotganlari sanaladi. Shu qoidaga rioya qilinsa, 
od a td a , eritrotsitlar ikki m arta sanalm aydi.
Eritrotsitlar miqdori quyidagicha sanaladi: aytaylik, 80 ta m ayda 
kvadratda 480 ta eritrotsit topildi. Bir kichik k v a d ra tn in g hajmi 
1/4000 m m 3.ga te n g ekanligi bizga m a ’lu m . D e m a k , m a z k u r
suyultirilgan q o n n in g 1 m m 3.da q a n c h a eritrotsit borligini aniqlash 
uc h u n 480 ni 80 ga boflish va 4000 ga k o ‘paytirish kerak. Sanashdan
62

---

avval qon 200 m arta suyultirilgan edi. D e m a k , 1 m m 3 suyulti- 
rilmagan q o n d a q a n c h a eritrotsit borligini bilish u c h u n topilgan 
sonni suyultirish darajasi, ya’ni 200 ga k o ‘paytirish lozim. Hisobni 
quyidagi form ula b o ‘yicha bajarish m um kin:
4 8 0 ■ 4 0 0 0 ■ 2 0 0 _ 3 8 4 0 0 0 0 0 0 _ 4 o n n n n n
8 0
8 0
Eritrotsit h a m m a vaqt q o n 200 m arta suyultirilgani h a r bir 
kichik kvadrat 1/4000 m m l g a teng boNgani va 80 kichik kvadrat 
sanalgani u c h u n hisoblashda bu doim iy sonlar qisqartiriladi va 
10000 soni olinadi (4000 • 200= 800000:80= 10000). Shuni hisobga 
olib, 1 m m 3 qondagi 
eritrotsitlar m iqdorini tez topish u c h u n , 
o d a td a , laboratoriyalarda 80 kichik kvadratda topilgan eritrotsitlar 
soniga 4 ta nol q o ‘shiladi. Bizning misolda u 4800000 ni tashkil 
etadi.